“Ayasofya’yı kapalı tutmak, Allah’a sövmeye, Kur’ana tükürmeye, Türk tarihini kubura atmaya, Türk iffetini kirletmeye, Türk vatanını satmaya denk bir hatadır. Gençler! Bugün mü, yarın mı, bilemem!
Ama Ayasofya açılacak!.. Türk’ün bu vatanda kalıp kalmayacağından kuşkusu olanlar, Ayasofya’nın da açılıp açılmayacağından kuşku edebilirler.”
20’nci yüzyıl Türkiye İslamcılığının öncülerinden Necip Fazıl Kısakürek bu türlü diyor 1965’te. 1969’da kurulan Ulusal Nizam Partisi ile başlayan Ulusal Görüş geleneği de Ayasofya’nın yine cami yapılmasını bir dava haline getiriyor. Çok uzun yıllar İslamcılar için son derece sembolik bir değer arz ediyor Ayasofya. Müze olarak kalması, Türkiye’nin esaretine denk görülüyor.
Bu romantik bir bakış açısı elbette. Ne demek romantizm? Akılcı tenkitten çok, şuur dışından etkilenen bakış açısı. İnsanın gündelik hayatını görmezden gelerek, onu tarihin epik bir öyküsüne özne yapmak… Mesela Türk personel midir? Türk çiftçi midir? Yoksa işveren mudur? Türk’ün gündelik hayatı nasıldır? Ne tıp meselelerle cebelleşir? Bu soruların karşılığını aramaz romantizm.
Romantiklerde bulamadığımız yanıtları gerçekçilerde buluruz. “Yürü hala niçin oyunda oynaştasın, Fatih’in İstanbul’u fethettiği yaştasın” diye coşturur okuyucusunu romantik Arif Nihat Asya. “Senin de destanını okuyalım ezberden… Haberin yok üzeredir taşıdığın bedelden…” diye devam eder.
Buna karşılık toplumcu gerçekçi Hasan Hüseyin Korkmazgil, “Çalışmışım onbeş saat, tükenmişim onbeş saat, acıkmışım, yorulmuşum, uykusamışım” der. “Anama gösteriymiş işveren, sıkmışım dişlerimi, ıslıkla söylemişim umutlarımı” diye devam eder. Pekala hakikat hangisidir? Onbeş saat çalışan Mehmet’e Fatih’in İstanbul’u fethettiği yaştasın demek onun hakikatine uygun mudur? Sabah 5’te kalkıp servise yürüyen, ay boyunca çalışıp, üç kuruşun hesabını günde beş kere yapan Mustafa’nın hakikati Fatih’in torunu olmak mıdır? Elbette hakikati arayanlar gerçekçilerdir.
Elbette gerçekçiler de tarihi kendi süzgeçlerinden okurlar. Romantiklere nazaran bizler Osmanlı torunları oluruz, realistlere nazaran fakir Anadolu köylüleri. Pekala hayatın olağan akışına hangisi uygundur? Bu sorunun yanıtını da bize türküler verir. Anadolu’nun halk türküleri gerçekçiliğin özgün örnekleridir. Çarşamba’yı nitekim sel aldığı için türküsü yazılır. Çanakkale’ye 15 yaşında giden evlatlarımızın gerisinden yakılan ağıttır Hey 15’li türküsü. Hakikaten kızların da gözü yaşlıdır. Bunlar gerçek olduğu için kıymetlidir.
Hasebiyle, toplumların düşünüş biçimine müdahale edilmezse, bu ırmağın akacağı yatak epeyce gerçekçi olacaktır. Hakikati eğip bükmek, halk gerçeğini görmezden gelmek, romantizmin işidir. Mesela Ayasofya isimli şiirinde romantik şair Osman Yüksel Fedai, Ayasofya’nın yine cami yapıldığı an yaşanacakları şöyle betimler;
“Putperest Roma’ya yeni bir mezar kazacaklar, sessiz ve öksüz minarelerinden yükselen ezan sesleri fezaları yine inletecek! Şerefelerin yeniden Allah’ın ve O’nun sevgili peygamberi Hz. Muhammed’in aşkına, erdemine ışıl ışıl yanacak; bütün cihan Fatih Sultan Mehmed Han dirildi sanacak”
1500 yıl evvel bir Hristiyan Katedrali olarak inşa edildi Ayasofya. Mısır Piramitleri’nden sonra dünyanın en büyük yapısı olarak 1000 yıl anıldı. 11’inci yüzyılda Ortodoks ve Katolik Kiliseleri olarak ayrılmasında başrolde tekrar Ayasofya Kilisesi vardı. Bu tarihten itibaren yalnızca Hristiyan Katedrali değil, Ortodoks Katedrali haline geldi. Bu nedenle Doğu’daki Hristiyanların, Rusların, Bulgarların, Yunanların, Ermenilerin mezhebi Ortodokslar için son derece kıymetliydi Ayasofya. 13’üncü yüzyıldaki Haçlı Seferleri’nde Ortodoks Ayasofya bu sefer Katolik Katedrali’ne dönüştürüldü. Mezhep çatışmasının değerli bir sembolü haline geldi. Derken, Haçlılar geri çekilince Ortodokslar yine kendilerine uygun ibadethaneye dönüştürdüler tarihi mabedi. Bu nedenle Fatih Sultan Mehmet, İstanbul’u kuşattığında, Ortodoksların bir kısmı Haçlılar’dan yardım istemeyi reddetti. Bizans’ın son megadükü Lukas Notaras, bu nedenle “Konstantinapolis’de latin serpuşu görmektense Türk sarığı görmeyi yeğlerim” diyecekti. Ayasofya’nın ve İstanbul’un bu tarihi değerine hürmet duyan Fatih de, bu nedenle fetihten sonra kendisine Kayzer-i Rum diyecekti. Yani Sezar… Fatih’ten sonraki Osmanlı Padişahları da bu unvanı kullanır.
Pekala laiklik temelinde yükselen Cumhuriyet, Ayasofya’ya ne yapacaktı? Elbette bu tarihini yalnızca 1453’ten başlatarak değil, bütünüyle ele alacak, dinlere eşit yaklaşacak ve onu müzeye dönüştürecekti. Devrin ruhuna son derece uygun, gerçekçi bir haldı Ayasofya’nın müze haline getirilmesi.
Bugünlerde ise 1500 yıllık bir tarih gerçekçi olmayan romantik bir kapışmaya kurban ediliyor. Ayasofya’nın yine cami haline getirilmesinden bu yana, bu tarihi mabet türlü tartışmalara gereç edildi. Her gün binlerce insan cami olarak kullanılan Ayasofya’ya gidiyor, bu insanların bir kısmı caminin kapısını koparıyor, halısından kesim alıyor, sıvasını parçalayıp yutuyor.
Pekala Serdengeçti’nin dediği üzere mi oldu sevgili Müslüman kardeşim? Ayasofya cami haline gelince Fatih yine dirildi mi sandık? Necip Fazıl’ın dediği üzere Türk iffeti temizlendi mi? 21 yaşındaki arkadaşım; “Fatih’in İstanbul’u fethettiği yaştasın, neden oyunda oynaştasın” diyenler senin hakikatine uygun mu nutuk atıyor? Düşünmüyor musun evlenmeyi, memnun bir yuva kurmayı, ay sonunu düşünmeden, bu topraklar için üretmeyi sen de istemez misin? Çalışmışım on beş saat, tükenmişim on beş saat diyen Hasan Hüseyin Korkmazgil mi haklıydı yoksa? Şarabımızı vermek için üzüm üzere eziliyoruz diyen Nazım Hikmet sana anlatıldığı üzere vatan haini miydi?
