Araştırmacılar, Avrupa, Asya ve Kuzey Afrika’da on milyonlarca insanı öldürdükten 600 yıl sonra Kara Ölüm’ün kökenlerini keşfettiklerine inanıyorlar.
14. yüzyılın ortalarında yaşanan bu sıhhat felaketi insanlık tarihindeki en kıymetli hastalık olaylarından biri olmayı sürdürüyor.
Kara Mevt, 1347-1351 yılları ortasında Avrupa nüfusunun üçte birinden fazlasını oluşturan kestirimi 25 milyon can aldı.
Geçmişte kemirgenler ve pirelerinin 14.-19. Yüzyıl Avrupa’sında bir dizi salgın yaydıkları düşünülüyordu.
Vebadan ver yayılmasından daima fareler sorumlu tutuluyordu lakin gerçek öbür olabilir…
KARA VEFAT ‘FARELER TARAFINDAN DEĞİL BEŞERLER TARAFINDAN YAYILDI’
Ancak Oslo ve Ferrara üniversitelerinden bir takımın 2018 yılında yaptığı bir araştırmaya nazaran Kara Vefat ‘büyük ölçüde insan pirelerine ve beden bitlerine’ bağlı olarak yayıldı.
Oslo Üniversitesi’nden Prof. Nils Stenseth BBC News’e verdiği demeçte, “Avrupa’daki dokuz kentteki salgınlardan ölümlerle ilgili düzgün bilgilere sahibiz.” demişti.
O ve meslektaşları daha sonra bu kentlerin her birinde hastalık salgınlarını simüle ederek hastalığın yayıldığı üç model oluşturdu:
– Sıçanlar
– Havadan iletim
– İnsanlarda ve kıyafetlerinde yaşayan pire ve bitler
Vebanın yayılma suratı incelendiğinde hastalığın bulaşmasında insanların farelerden daha fazla rol oynadığı ortaya çıkıyor
BU KADAR ÇABUK YAYILDIĞINA GÖRE…
İncelenen dokuz kentten yedisinde “insan parazit modeli”, salgının modeline çok daha âlâ uyuyordu.
Modelleme hastalığın kadar süratli yayıldığını ve kaç kişiyi etkilediğini yansıttı.
Prof. Stenseth, “Sonuç çok açıktı. Bit modellemesi en hakikat sonucu veriyor.” dedi ve ekledi: “Sıçanlar tarafından bulaştıysa, bu kadar süratli yayılması pek mümkün olmazdı.”
MERKEZİ FAKAT ARTIK BELİRLENEBİLDİ
Yıllarca süren araştırmalara karşın bilim insanları, hıyarcıklı vebanın nerede başladığını tam olarak belirleyememişlerdi.
İskoçya’daki Stirling Üniversitesi ile Almanya’daki Max Planck Enstitüsü ve Tübingen Üniversitesi’nden bir araştırma takımı, Kırgızistan’daki Issyk Kul Gölü yakınlarındaki mezarlıklardaki iskeletlerin dişlerinden antik DNA örneklerini tahlil etti.
Araştırmacılar 1338 ve 1339’da mezarlar sayılarında kıymetli bir artış kaydedildiğini keşfettikten sonra araştırmalarını bu bölgede ağırlaştırdılar.
Tübingen Üniversitesi’nden araştırmacı Dr. Maria Spyrou, grubun yedi iskeletten DNA dizilimi yaptığını söyledi. Dr. Spyrou, dişleri tahlil ettiklerini zira dişlerin birçok kan damarı içerdiğini ve araştırmacılara “bireylerin vefatına neden olabilecek kan yoluyla bulaşan patojenleri tespit etme şansı” verdiğini açıkladı.
Araştırma takımı, yedi iskeletten üçünde veba bakterisi Yersinia pestis’i bulmayı başardı.
Kara veba Avrupa nüfusunu neredeyse haritan silecekti
Bu tahliller, kara vebanın merkezinin ve yayıldığı başlangıç noktasının 1330’larda Kırgızistan, Orta Asya olduğunu gösteriyor.
Stirling Üniversitesi’nden tarihçi Dr. Philip Slavin, keşif hakkında şunları söyledi:
“Çalışmamız tarihin en büyük ve en büyüleyici sorularından birini sona erdiriyor ve en makus şöhretli ve tek insan katilinin ne vakit ve nerede başladığını belirliyor.”
Vebaya yol açan Yersinia pestis bakterisi
DAHA ÇOK ÖRNEK GEREK
Çalışmaya dahil olmayan Yeni Zelanda’daki Otago Üniversitesi’nden Dr. Michael Knapp, çalışmayı ‘gerçekten değerli’ bularak övdü, lakin örneklem kümesinin küçüklüğüne dikkat çekerek şunları kaydetti:
“Çok daha fazla şahıstan, vakitten ve bölgeden gelen bilgiler… burada sunulan bilgiler sahiden manasına gelir.”
Araştırmacıların çalışması Nature mecmuasında “On dördüncü yüzyıl Orta Avrasya’sında Kara Vefatın Kaynağı” başlığıyla yayınlandı.
