DEVA Partisi başkanı Ali Babacan, vilayet binası açılışı için geldiği Bayburt’ta, sokakta halka seslenirken, karşısındaki dükkanın kapısında durmuş, olan biteni gözlemliyordum. Babacan’ın etrafında yaklaşık 150 kişi toplanmıştı. Esnaf Babacan’ı ya kapılarının ağzından ya da camekanın gerisinden dinliyordu.
Bir orta…
Aynı basamağı paylaştığım kişi kulağıma eğilerek, AK Parti’nin eski belediye lideri olduğunu fısıldadı.
Yanındaki arkadaşı da yardımcısıymış.
AK Parti’den ayrılmışlar.
DEVA’yı destekliyorlarmış.
Söylediklerine hak verseler dahi Babacan’ı alkışlamaktan çekiniyorlardı.
Bayburt’taki bu endişe, yol üzerindeki Kelkit’te ve son durağımız olan Gümüşhane’de de değişmiyor. Erdoğan‘ın ceketini koysa kazandığı Trabzon ve Rize de farklı değil.
Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu’da AK Parti’nin sosyolojik egemenliği var. Milliyetçi-muhafazakar olan bu yöre Erdoğan’ı sadece bir başkan ve devlet lideri değil, kimliğinin doğal temsilcisi görüyor. AK Parti ise hem parti, hem iş bulma kurumu, hem yardım ağı, hem de hemşeri örgütlenmesi sayılıyor.
En büyük işveren, tabiatıyla hükümet. Memur ve emeklilerin maaşını, çiftçilerin ve esnafın kredisini o veriyor. Belediye lideri, vali ve kaymakam, emniyet müdürü, jandarma kumandanı ve pir AK Parti’den.
Mecburiyet caddesi
Bilirsiniz, küçük kentlerin tek caddesi olur. Bu caddenin ismi çoğunlukla ‘Cumhuriyet’ konduğu için halk ortasında mecburiyet diye alaya alınır. Zira binlerce insan gün uzunluğu tek bir caddede dolaşıp durur.
Bir vakitler Anadolu’nun gelişmesinin temsilcisi kabul edilen AK Parti, artık siyaseten mecburiyet caddesi.
Bu bir seçeneksizlik…
Çıkışsızlık.
Aslında yöre Erdoğan’ı hala seviyor.
Fakat bu bağlılık artık refah getirmiyor. Kendisini temsil etmekten aciz milletvekilleri ve basiretsiz lokal yöneticiler halka layık görülüyor. Alımgücü düşüyor. Esnaf kepengini siftahsız kapatıyor.
Zaten Bayburt’un biricik geçim kaynağı üniversiteliler, Kelkit’inki kuşburnu, Gümüşhane’ninki birkaç maden tesisi ve beş-on pestil fabrikası. Hayvancılık can çekişiyor.
Turizm dediğin, bir köy minibüsü kadar yolcu.
Halk mecburiyet caddesinde ileri geri yürümekten usandı.
Çıkış arıyor.
Ayak seslerine kulak kabartıyor.
Babacan, işte o adımlardan birini attı.
Salı günü Erzurum’da başlayan gezisi Bayburt, Kelkit, Gümüşhane, Trabzon, Rize ve Artvin’le devam etti. Erdoğan’ın kalesinde muhalif olmanın zahmetlerini yaşıyor.
Cılız protestolara uğramıyor değil.
Korku ve baskı ikliminden dolayı sessiz bir ilgiyle takip ediliyor.
Devlet kapısında ayağı olmayanlar, iflas topunu atmaya hazırlanan esnaf ve hür meslek sahipleri Babacan’a istek gösteriyor.
Bir de beyaz-muhafazakarlar.
Zamanında yolu AK Parti’den geçen avukatlar, mimarlar ve üniversiteliler.
Babacan, “Türkiye’nin T’si, İktisadın E’si, Kurtuluşun DEVA’sı Babacan” döviziyle karşılandı
Rüzgar Âlâ Parti’den yana esiyor
AK Parti’den koptukları için ve ‘reis’ gücünü hala korurken, 2023 seçimlerinde umdukları zaferi yörede elde etmeleri güç. Vaktiyle Erdoğan’a oy için çaldıkları kapılarda şimdilerde neden muhalif olduklarını anlatırken çok ter dökecekler. Fakat ben potansiyellerinin olduğunu düşünüyorum. Bir öteki açmaz da bugün rüzgarın Düzgün Parti’den yana esmesi. Akşener‘in önemli çıkış yaratacağı iddia ediliyor.
Cumhurbaşkanlığı adaylığı bakımından Bayburt ve Rize’de Mansur Yavaş‘ın, Trabzon ve Gümüşhane’de Ekrem İmamoğlu’nun ismi öne çıkıyor. Altılı masanın cumhurbaşkanı adayına bağlı olarak muhalefet muvaffakiyet kazanabilir.
Erdoğan, cumhurbaşkanlığında birinci çıksa da partisinin oyu yüzde 50’nin altına inebilir.
MHP ise mezarlık sessizliğinde.
Etkili ortak aday gösterilirse Trabzon’da üç, Gümüşhane ve Rize’de birer milletvekili muhalefete geçebilir.
Trabzon’dan Rize’ye seyrederken, 45 dakikalık yolda Babacan’a sorularımı yönelttim.
Dolar 17.50’yi, Euro 18 TL’yi geçti. Ne öngörüyorsunuz? Bu türlü devam eder mi?
ABD ve Avrupa olmak üzere merkez bankaları (MB) para siyasetlerini sıkılaştırma sürecine girdi. Merkez bankalarının bağımsız bir biçimde enflasyona, sermaye hareketlerine, döviz kuruna bakıp gerçek olanı yapmaları gerekir. Bizde Merkez Bankası, Cumhurbaşkanının talimatı olmadan kıpırdayamıyor. Dünyada gelişmeleri okuyan, yanlışsız reaksiyon verebilecek teknik kapasite Cumhurbaşkanı’nda yok. Bilmek zorunda değil. Lakin bilenlerle işi götürmesi lazım. Mevzu Merkez Bankası ise karışmaması lazım. Bunu yapmıyor. İnat ediyor. İnat devam ederse… Merkez bankalarının sıkılaştırma süreci de devam edecek üzere görünüyor. Bu iş berbata masraf.
Nereye varır?
Sıkılaştırmanın suratına bağlı. ABD Merkez Bankası bu kadar süratli yapmayı düşünmüyordu. Bir yandan Rusya-Ukrayna savaşının getirdiği arz kaynaklı enflasyon baskısı, bir yandan pandemi sebebiyle basılmış harikulâde paranın son aylarda Avrupa ve Amerika’da tüketime yönelmesi enflasyonu iki taraftan yükseltiyor. Enflasyon yüzde 5’e çıktı diye panik oluyorlar. Çabucak sıkılaştırma… Ya ölçüsü geri çekiyorlar ya da faizi yükseltiyorlar.
Bize yansıması ne olur?
Daha yüksek döviz kuru. Merkez Bankası gereken adımları atmazsa makûs olur. Şimdiye kadar 190 milyar doların üzerinde bir döviz satışıyla bir ölçü dengelemeye çalıştılar.
127 milyar dolardan 190 milyar dolara mı çıktı?
Hesabımıza nazaran 1 Ocak 2019’dan 30 Eylül 2020’ye kadar 21 aylık periyodun toplamı, 130 milyar dolar. Aralıktan bugüne en az 60 milyar dolar daha satıldı. “En az” diyorum zira geçen sene açıkladıkları birtakım bilgileri açıklamamaya başladılar. Nasıl TÜİK birtakım dataları kararttı. Merkez Bankası de kararttı.
Kur Muhafazalı Mevduat ile her geçen gün aktarılan servet de artıyor.
Biliyorsunuz, iki kanaldan ödüyorlar. Bir Hazine, bir Merkez Bankası’den. Hazine’den ödedikleri sayı için ek bütçeye 30 milyar koydular. Merkez Bankası parayı basıyor, veriyor. Ucu açık enflasyon riskine sürüklendi ülke. Ne olacak? Kur arttıkça KKM’ye devlet daha çok kaynak arayacak. Kaynağı Merkez Bankası, daha çok para basarak sağlayacak. Yüksek kur-yüksek enflasyon… Tam bir sarmal. Biz gelir gelmez bunu bitireceğiz.
KKM’yi?
İlk gün kapatacağız.
Trabzon’da hükümete Merkez Bankası ve TÜİK idarelerini değiştirmeyi önerdiniz.
Temerrüt riskini azaltmak ve kuru biraz sakinleştirmek için “İki kuruma yeni takımları cet, elini ayağı çek” dedim. Bunu yapsınlar berbata gidiş durur. Güzelleşme başlar mı? Hayır. Lakin berbata gidiş durur.
Yoksa…
Türkiye, Rusya’dan doğalgaz alıyor. Doğalgazın ödeme günü gelecek, ödeyecek döviz kalmayacak.
Merkez Bankası, faizi sabit tuttu. Nasıl yorumluyorsunuz?
Bağımsızlığı olmadığı için, Merkez Bankası’nın değil, Erdoğan’ın kararı. Resmi Gazete’de bir mevzuat yayınlandı. Devlete borcunu geciktirenlerin ödeyeceği faiz aylık yüzde 2,5’a çıkarıldı. Merkez Bankası, aylık yüzde 1,1 ile bankalara borç veriyor. Vatandaş SGK primini geç öderse yüzde 2,5 devlete faiz ödüyor. Bu nass’la nasıl izah edilecek?
Erdoğan, enflasyon için “15 Temmuz’un devamı olarak gördüğümüz bir badire” dedi.
Ayıp ya! Nitekim, çok ayıp! Bu ne, biliyor musunuz? 15 Temmuz darbe teşebbüsüne karşı vatandaşlarımızın kahramanca ortaya koyduğu direnişi sıradanlaştırmak ve ucuzlaştırmaktır. Altı yıl geçmiş, Allah aşkına. 34 yıllık enflasyonu iki yılda tek haneye düşürdük. O gün hükümetin başındaydı. Bilmediği için, enflasyonla çaba nasıl yapılır, yalnızca muvaffakiyetin üzerinde sörf yaptı. Yoksa kendi katkısı olsa bugün yapabilmesi lazım. Bugün niçin yapamıyor?
Cumhurbaşkanı da sizin için “Ben imza atmasaydım yapamazdı” diyor.
Ben de diyorum ki; at imzayı, tekrar olsun. Enflasyon dünyada da var ancak yüzde 5-7. Petrolde daha yüksek. Petrol 70 dolardan 100 dolara çıktıysa Türkiye’de de mazotun 7 liradan 10 liraya çıkması lazım değil mi? Niçin 30 TL’yi buldu? Ortadaki fark, makus idarenin farkı. Enflasyon patladıysa asıl sebebi döviz kuru. 190 milyar doları 15 Temmuz’u yapanlar mı sattı? Onlar sattırdı? 190 milyarı hür iradeleriyle sattılar. Merkez Bankası’nın döviz rezervini boşalt. Merkez Bankası’na yanlış talimatlar var. Hukuk-adalet bırakma. Dış siyasette her türlü yalpayı yap. Sonra da “Enflasyonun yükselmesini 15 Temmuz’un devamı olarak görüyoruz” (de.) Ayıp hakikaten ya.
Cumhurbaşkanı satılan araç sayısının artışını refaha destek olarak gösteriyor.
Araba alabilen kaç kişi var? Gelsin, Trabzon’da emeklilerle konuşsun, bakalım. Bırak otomobil almayı, temel gereksinimlerini karşılayamıyor beşerler. Otomobil alan birkaç yüz bin kişinin imkanı olabilir. Bir kısmı daha da pahalanacak diye elindekini harcıyor olabilir. Gerçeği değiştirmiyor ki. Birkaç yüz bin kişi otomobil alıyor diye milyonların çektiği açlığı ve sefaleti görmemek… Kimi kandırıyor? Gelsin Trabzon’da, Gümüşhane’de, Bayburt’ta anlatsın. Emekli diyor ki “3500 TL ile geçinemiyorum” Emekliye gitsin, “Öyle deme, senin durumu güzel, bak millet otomobil alıyor” diye bir anlatsın, bakalım. Kabul eder mi beşerler?
Hazine ve Maliye Bakanı Nebati, “2002’de 1 milyon haneye toplumsal yardım verilirken, 2021’de 4.3 milyona yardım ulaştırılmıştır” diye tweet attı. Bu sayı bize ne anlatır?
“Daha fazla bireye takviye veriyoruz” diye övünmek kendi cürmünü itiraf etmek. Demek ki daha fazla sayıda kişiyi yardımlara muhtaç bırakmışsınız; övünüyorsunuz. Kimi bakanları Erdoğan, herhalde bilhassa görevlendirdi. Paratoner üzere milletin dikkatini çeksin, sansasyonel şeyler söylesin ve beşerler bu isimlerle oyalansın. Onlarla insanları meşgul edip asıl sorumlu olan kendisinin üzerindeki baskıyı, yükü ve tenkit oklarını diğerlerine yöneltiyor. Yoksa bugün rastgele bir bakanın Merkez Bankası’na, TÜİK’e kelamının geçmesi mümkün mü? Kelamı geçen, Cumhurbaşkanıdır.
Cumhurbaşkanı üzerinde tesiri olan var mı?
Bazı çıkar etrafları kararlar aldırıyorlar.
Hangileri?
Mesela ithalat oluyor, buğday ithalatı. Çok özel müsaadelerle yapılıyor. Özgür piyasa yok oralarda. Ette o denli, pamukta o denli, mısırda o denli.
İnşaat?
Onlar da çok yakın. Azerbaycan’daki otobüsteki telefon görüşmesi manidardır. Arayıp cepten cebe… Rize’deki çay üreticileri cepten cebe konuşamaz, memleketi olmasına karşın. Büyük çapta devlet kaynaklarını kullanarak iş yapanlarla cepten cebe konuşuyor. Onların pek çok kararda tesiri oluyordur. Kendi menfaatlerine karar aldırıyorlardır. Dışarıdan gözleyince görüyorum.
İç çatışma ihtimalinden kelam ediliyor. Gelecek Partisi önderi Ahmet Davutoğlu da değindi.
Hükümetin “Ortalığı karıştırayım, güvenlik sorunu çıkarayım, iktidara takviye olarak dönsün” biçiminde kirli hesabı varsa yazıklar olsun. Lakin bizim siyasi sorumluluk taşıyan beşerler olarak felaket tellallığı yapmamız gerçek olmaz. Hükümeti uyarmamız gerekir. Zira devletin elinde bu cins karışıklıkları körükleyebilecek enstrümanlar var. Tarihimizde çok acı sonuçlar oluşmuş. Devletin misyonu, iç barışı etkileyecek konularda önlem almaktır. İç karışıklık çıksın, bundan faydalanayım; bu türlü kirli hesap yoktur diye ümit ediyorum.
Altılı masa 27 Ağustos’ta toplanıyor. Bu, son toplantı mı?
Birinci çeşidin son toplantısı. Fakat hangi dönemlerle devam ederiz… Herhalde tekrar CHP’nin konut sahipliği yapması gerekir.
Olacak mı?
Olması gerekir. Konuşacağımız çok işimiz var. Altılı masanın işi bitmedi ki, toplantısı bitsin. Yalnızca başkanların sonraki toplantısının ne vakit olacağını konuşmadık.
İki soruna odaklanılıyor. Ortak aday olacak mı? Altılı masa ittifaka dönüşecek mi?
Altılı masanın ortak adaylıkla ilgili iradesi ve ittifaka hakikat atılmış bir adım var. Asıl değerli olan, geçiş sürecinin yol haritası. Parlamenter sisteme geçinceye kadar ülke nasıl yönetilecek? Cumhurbaşkanının parlamenter sistemin ruhuna uygun formda yönetmesi, kendisini destekleyen partilerin iradelerini dikkate alması lazım. Teknik ayrıntılar var. Biz çalışmasını çabucak hemen tamamladık. Karar verilmesi gereken konularla ilgili bir tablo kurguladık. Önümüzdeki hafta son rötuşları yapacağız. Daha sonra “Çalışmayı bitirdim” diyen partilerle ikili üçlü görüşebiliriz. Bir olgunluğa ulaştıktan sonra genel liderlerin oturduğu masaya gelecek.
Tekrar sorayım: Altılı masaya ittifaka dönüşür mü?
Onun ismini koymadan evvel konuşulması gereken konular var. Geçiş sürecini konuşmak istiyoruz. İttifak diye başlayıp sonradan itilafa dönmesin. Ön koalisyon yapabiliriz. Ön koalisyonu oluşturabilirsek ortak adayımız rahat eder.
Ön koalisyondan kastınız ne?
Koalisyon protokolünün seçimden evvel yapılması. Ortak protokolle seçime girilmesi.
Neye yarayacak?
Ortak aday ve altı parti prensipler ve gayeler açısından birebir şeyi söyleyecek. Aksi halde adaya “Ekonomiyi nasıl düzelteceksin?” diye sorsalar ne diyecek? “Altı partiye dönüp sorayım” mı diyecek, başına nazaran mi konuşacak? Önemli sıkıntı bu. Altı farklı karşılık alırsa vatandaş, itimat oluşturmak güç olur.
Ortak adayı nasıl belirleyeceksiniz?
Herhalde her parti birinci evvel kendi içerisinde kıymetlendirme sürecinden geçecek. Her partinin listesi olur diye kestirim ediyorum. Bir noktada genel liderler listesini koyar. Ortak isimler hangileri? Herkesin kısa listesindeki isimler örtüşüverirse işimizi kolaylaştırır.
Araştırmalara bakılacak mı?
Bakılır tabi. Sağlam araştırmalar lazım. Araştırmaların bir kısmı toplumu ölçmeye, kimileri toplumu etkilemeye çalışıyor. Şu da var: İsimleri birkaç ay toplumun tartışması çok yararlı.
Ne vakit ete kemiğe bürünür?
Seçimler vaktinde yapılırsa dört beş ay evvel konuşmaya başlamak lazım.
Ocak ayı üzere.
Ocak yeterli bir vakittir. Son dakikaya bırakmamak lazım.
Ortak aday olmayabilir mi?
O da ihtimal dahilinde. O da b planı.
Var mı b planınız?
Var tabi. DEVA Partisi’nin genel lideri, DEVA Partisi’nin adayıdır.
İşaret edilen ortak adayı siz de benimsemeyebilirsiniz. O vakit ne olur?
Mutabakatla olacak. Oylamayla olmayacak ki. Altı partiden dördü “Evet” dedi, ikisi “Hayır” dedi. Ona ortak aday denmez ki. İki parti “Hayır” dediği adayı dayanaklar mi?
Ön koalisyonda, kabine ve bürokratlar evvelce belirlenmeli mi?
Önce yapılacak işi tanımlayalım.
Yani?
Geçiş sürecinde ülke nasıl yönetilecek? Cumhurbaşkanı yetkileri, kabinenin çalışma adabı.. Sistem nasıl işleyecek. Mutabakat sağladıktan sonra her parti isimler çalışabilir.
Ortak bir kabine?
Seçimlerden sonra ülkeyi ortak yönetme iradesi olacaksa, ortak yönetme iradesindeki partilerin ülkenin nasıl yönetileceğinde kelam sahibi olması lazım. Yapıyı seçimden evvel ilan etmek gerekiyor.
Peki, altılı masa birden çok ittifak oluşturabilir mi?
Altılı masada hiç konuşmadık. Sayın Davutoğlu, “Üç parti (Saadet, Gelecek ve Deva) deklarasyon yapalım” diye önerdi. Partinin yetkili organlarına götürdük. Başkanlık konseyinde 21’de 21 reddedildi. Bir arkadaşımız bile desteklemedi. O bizim kendimizi nasıl tanımladığımızla ilgili bir mevzu. İstemiyor arkadaşlarımız.
DEVA Partisi başkanı Ali Babacan, vilayet binası açılışı için geldiği Bayburt’ta, sokakta halka seslenirken, karşısındaki dükkanın kapısında durmuş, olan biteni gözlemliyordum. Babacan’ın etrafında yaklaşık 150 kişi toplanmıştı. Esnaf Babacan’ı ya kapılarının ağzından ya da camekanın gerisinden dinliyordu.
Bir orta…
Aynı basamağı paylaştığım kişi kulağıma eğilerek, AK Parti’nin eski belediye lideri olduğunu fısıldadı.
Yanındaki arkadaşı da yardımcısıymış.
AK Parti’den ayrılmışlar.
DEVA’yı destekliyorlarmış.
Söylediklerine hak verseler dahi Babacan’ı alkışlamaktan çekiniyorlardı.
Bayburt’taki bu endişe, yol üzerindeki Kelkit’te ve son durağımız olan Gümüşhane’de de değişmiyor. Erdoğan‘ın ceketini koysa kazandığı Trabzon ve Rize de farklı değil.
Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu’da AK Parti’nin sosyolojik egemenliği var. Milliyetçi-muhafazakar olan bu yöre Erdoğan’ı sadece bir başkan ve devlet lideri değil, kimliğinin doğal temsilcisi görüyor. AK Parti ise hem parti, hem iş bulma kurumu, hem yardım ağı, hem de hemşeri örgütlenmesi sayılıyor.
En büyük işveren, tabiatıyla hükümet. Memur ve emeklilerin maaşını, çiftçilerin ve esnafın kredisini o veriyor. Belediye lideri, vali ve kaymakam, emniyet müdürü, jandarma kumandanı ve pir AK Parti’den.
Mecburiyet caddesi
Bilirsiniz, küçük kentlerin tek caddesi olur. Bu caddenin ismi çoğunlukla ‘Cumhuriyet’ konduğu için halk ortasında mecburiyet diye alaya alınır. Zira binlerce insan gün uzunluğu tek bir caddede dolaşıp durur.
Bir vakitler Anadolu’nun gelişmesinin temsilcisi kabul edilen AK Parti, artık siyaseten mecburiyet caddesi.
Bu bir seçeneksizlik…
Çıkışsızlık.
Aslında yöre Erdoğan’ı hala seviyor.
Fakat bu bağlılık artık refah getirmiyor. Kendisini temsil etmekten aciz milletvekilleri ve basiretsiz lokal yöneticiler halka layık görülüyor. Alımgücü düşüyor. Esnaf kepengini siftahsız kapatıyor.
Zaten Bayburt’un biricik geçim kaynağı üniversiteliler, Kelkit’inki kuşburnu, Gümüşhane’ninki birkaç maden tesisi ve beş-on pestil fabrikası. Hayvancılık can çekişiyor.
Turizm dediğin, bir köy minibüsü kadar yolcu.
Halk mecburiyet caddesinde ileri geri yürümekten usandı.
Çıkış arıyor.
Ayak seslerine kulak kabartıyor.
Babacan, işte o adımlardan birini attı.
Salı günü Erzurum’da başlayan gezisi Bayburt, Kelkit, Gümüşhane, Trabzon, Rize ve Artvin’le devam etti. Erdoğan’ın kalesinde muhalif olmanın zahmetlerini yaşıyor.
Cılız protestolara uğramıyor değil.
Korku ve baskı ikliminden dolayı sessiz bir ilgiyle takip ediliyor.
Devlet kapısında ayağı olmayanlar, iflas topunu atmaya hazırlanan esnaf ve hür meslek sahipleri Babacan’a istek gösteriyor.
Bir de beyaz-muhafazakarlar.
Zamanında yolu AK Parti’den geçen avukatlar, mimarlar ve üniversiteliler.
Babacan, “Türkiye’nin T’si, İktisadın E’si, Kurtuluşun DEVA’sı Babacan” döviziyle karşılandı
Rüzgar Âlâ Parti’den yana esiyor
AK Parti’den koptukları için ve ‘reis’ gücünü hala korurken, 2023 seçimlerinde umdukları zaferi yörede elde etmeleri güç. Vaktiyle Erdoğan’a oy için çaldıkları kapılarda şimdilerde neden muhalif olduklarını anlatırken çok ter dökecekler. Fakat ben potansiyellerinin olduğunu düşünüyorum. Bir öteki açmaz da bugün rüzgarın Düzgün Parti’den yana esmesi. Akşener‘in önemli çıkış yaratacağı iddia ediliyor.
Cumhurbaşkanlığı adaylığı bakımından Bayburt ve Rize’de Mansur Yavaş‘ın, Trabzon ve Gümüşhane’de Ekrem İmamoğlu’nun ismi öne çıkıyor. Altılı masanın cumhurbaşkanı adayına bağlı olarak muhalefet muvaffakiyet kazanabilir.
Erdoğan, cumhurbaşkanlığında birinci çıksa da partisinin oyu yüzde 50’nin altına inebilir.
MHP ise mezarlık sessizliğinde.
Etkili ortak aday gösterilirse Trabzon’da üç, Gümüşhane ve Rize’de birer milletvekili muhalefete geçebilir.
Trabzon’dan Rize’ye seyrederken, 45 dakikalık yolda Babacan’a sorularımı yönelttim.
Dolar 17.50’yi, Euro 18 TL’yi geçti. Ne öngörüyorsunuz? Bu türlü devam eder mi?
ABD ve Avrupa olmak üzere merkez bankaları (MB) para siyasetlerini sıkılaştırma sürecine girdi. Merkez bankalarının bağımsız bir biçimde enflasyona, sermaye hareketlerine, döviz kuruna bakıp gerçek olanı yapmaları gerekir. Bizde Merkez Bankası, Cumhurbaşkanının talimatı olmadan kıpırdayamıyor. Dünyada gelişmeleri okuyan, yanlışsız reaksiyon verebilecek teknik kapasite Cumhurbaşkanı’nda yok. Bilmek zorunda değil. Lakin bilenlerle işi götürmesi lazım. Mevzu Merkez Bankası ise karışmaması lazım. Bunu yapmıyor. İnat ediyor. İnat devam ederse… Merkez bankalarının sıkılaştırma süreci de devam edecek üzere görünüyor. Bu iş berbata masraf.
Nereye varır?
Sıkılaştırmanın suratına bağlı. ABD Merkez Bankası bu kadar süratli yapmayı düşünmüyordu. Bir yandan Rusya-Ukrayna savaşının getirdiği arz kaynaklı enflasyon baskısı, bir yandan pandemi sebebiyle basılmış harikulâde paranın son aylarda Avrupa ve Amerika’da tüketime yönelmesi enflasyonu iki taraftan yükseltiyor. Enflasyon yüzde 5’e çıktı diye panik oluyorlar. Çabucak sıkılaştırma… Ya ölçüsü geri çekiyorlar ya da faizi yükseltiyorlar.
Bize yansıması ne olur?
Daha yüksek döviz kuru. Merkez Bankası gereken adımları atmazsa makûs olur. Şimdiye kadar 190 milyar doların üzerinde bir döviz satışıyla bir ölçü dengelemeye çalıştılar.
127 milyar dolardan 190 milyar dolara mı çıktı?
Hesabımıza nazaran 1 Ocak 2019’dan 30 Eylül 2020’ye kadar 21 aylık periyodun toplamı, 130 milyar dolar. Aralıktan bugüne en az 60 milyar dolar daha satıldı. “En az” diyorum zira geçen sene açıkladıkları birtakım bilgileri açıklamamaya başladılar. Nasıl TÜİK birtakım dataları kararttı. Merkez Bankası de kararttı.
Kur Muhafazalı Mevduat ile her geçen gün aktarılan servet de artıyor.
Biliyorsunuz, iki kanaldan ödüyorlar. Bir Hazine, bir Merkez Bankası’den. Hazine’den ödedikleri sayı için ek bütçeye 30 milyar koydular. Merkez Bankası parayı basıyor, veriyor. Ucu açık enflasyon riskine sürüklendi ülke. Ne olacak? Kur arttıkça KKM’ye devlet daha çok kaynak arayacak. Kaynağı Merkez Bankası, daha çok para basarak sağlayacak. Yüksek kur-yüksek enflasyon… Tam bir sarmal. Biz gelir gelmez bunu bitireceğiz.
KKM’yi?
İlk gün kapatacağız.
Trabzon’da hükümete Merkez Bankası ve TÜİK idarelerini değiştirmeyi önerdiniz.
Temerrüt riskini azaltmak ve kuru biraz sakinleştirmek için “İki kuruma yeni takımları cet, elini ayağı çek” dedim. Bunu yapsınlar berbata gidiş durur. Güzelleşme başlar mı? Hayır. Lakin berbata gidiş durur.
Yoksa…
Türkiye, Rusya’dan doğalgaz alıyor. Doğalgazın ödeme günü gelecek, ödeyecek döviz kalmayacak.
Merkez Bankası, faizi sabit tuttu. Nasıl yorumluyorsunuz?
Bağımsızlığı olmadığı için, Merkez Bankası’nın değil, Erdoğan’ın kararı. Resmi Gazete’de bir mevzuat yayınlandı. Devlete borcunu geciktirenlerin ödeyeceği faiz aylık yüzde 2,5’a çıkarıldı. Merkez Bankası, aylık yüzde 1,1 ile bankalara borç veriyor. Vatandaş SGK primini geç öderse yüzde 2,5 devlete faiz ödüyor. Bu nass’la nasıl izah edilecek?
Erdoğan, enflasyon için “15 Temmuz’un devamı olarak gördüğümüz bir badire” dedi.
Ayıp ya! Nitekim, çok ayıp! Bu ne, biliyor musunuz? 15 Temmuz darbe teşebbüsüne karşı vatandaşlarımızın kahramanca ortaya koyduğu direnişi sıradanlaştırmak ve ucuzlaştırmaktır. Altı yıl geçmiş, Allah aşkına. 34 yıllık enflasyonu iki yılda tek haneye düşürdük. O gün hükümetin başındaydı. Bilmediği için, enflasyonla çaba nasıl yapılır, yalnızca muvaffakiyetin üzerinde sörf yaptı. Yoksa kendi katkısı olsa bugün yapabilmesi lazım. Bugün niçin yapamıyor?
Cumhurbaşkanı da sizin için “Ben imza atmasaydım yapamazdı” diyor.
Ben de diyorum ki; at imzayı, tekrar olsun. Enflasyon dünyada da var ancak yüzde 5-7. Petrolde daha yüksek. Petrol 70 dolardan 100 dolara çıktıysa Türkiye’de de mazotun 7 liradan 10 liraya çıkması lazım değil mi? Niçin 30 TL’yi buldu? Ortadaki fark, makus idarenin farkı. Enflasyon patladıysa asıl sebebi döviz kuru. 190 milyar doları 15 Temmuz’u yapanlar mı sattı? Onlar sattırdı? 190 milyarı hür iradeleriyle sattılar. Merkez Bankası’nın döviz rezervini boşalt. Merkez Bankası’na yanlış talimatlar var. Hukuk-adalet bırakma. Dış siyasette her türlü yalpayı yap. Sonra da “Enflasyonun yükselmesini 15 Temmuz’un devamı olarak görüyoruz” (de.) Ayıp hakikaten ya.
Cumhurbaşkanı satılan araç sayısının artışını refaha destek olarak gösteriyor.
Araba alabilen kaç kişi var? Gelsin, Trabzon’da emeklilerle konuşsun, bakalım. Bırak otomobil almayı, temel gereksinimlerini karşılayamıyor beşerler. Otomobil alan birkaç yüz bin kişinin imkanı olabilir. Bir kısmı daha da pahalanacak diye elindekini harcıyor olabilir. Gerçeği değiştirmiyor ki. Birkaç yüz bin kişi otomobil alıyor diye milyonların çektiği açlığı ve sefaleti görmemek… Kimi kandırıyor? Gelsin Trabzon’da, Gümüşhane’de, Bayburt’ta anlatsın. Emekli diyor ki “3500 TL ile geçinemiyorum” Emekliye gitsin, “Öyle deme, senin durumu güzel, bak millet otomobil alıyor” diye bir anlatsın, bakalım. Kabul eder mi beşerler?
Hazine ve Maliye Bakanı Nebati, “2002’de 1 milyon haneye toplumsal yardım verilirken, 2021’de 4.3 milyona yardım ulaştırılmıştır” diye tweet attı. Bu sayı bize ne anlatır?
“Daha fazla bireye takviye veriyoruz” diye övünmek kendi cürmünü itiraf etmek. Demek ki daha fazla sayıda kişiyi yardımlara muhtaç bırakmışsınız; övünüyorsunuz. Kimi bakanları Erdoğan, herhalde bilhassa görevlendirdi. Paratoner üzere milletin dikkatini çeksin, sansasyonel şeyler söylesin ve beşerler bu isimlerle oyalansın. Onlarla insanları meşgul edip asıl sorumlu olan kendisinin üzerindeki baskıyı, yükü ve tenkit oklarını diğerlerine yöneltiyor. Yoksa bugün rastgele bir bakanın Merkez Bankası’na, TÜİK’e kelamının geçmesi mümkün mü? Kelamı geçen, Cumhurbaşkanıdır.
Cumhurbaşkanı üzerinde tesiri olan var mı?
Bazı çıkar etrafları kararlar aldırıyorlar.
Hangileri?
Mesela ithalat oluyor, buğday ithalatı. Çok özel müsaadelerle yapılıyor. Özgür piyasa yok oralarda. Ette o denli, pamukta o denli, mısırda o denli.
İnşaat?
Onlar da çok yakın. Azerbaycan’daki otobüsteki telefon görüşmesi manidardır. Arayıp cepten cebe… Rize’deki çay üreticileri cepten cebe konuşamaz, memleketi olmasına karşın. Büyük çapta devlet kaynaklarını kullanarak iş yapanlarla cepten cebe konuşuyor. Onların pek çok kararda tesiri oluyordur. Kendi menfaatlerine karar aldırıyorlardır. Dışarıdan gözleyince görüyorum.
İç çatışma ihtimalinden kelam ediliyor. Gelecek Partisi önderi Ahmet Davutoğlu da değindi.
Hükümetin “Ortalığı karıştırayım, güvenlik sorunu çıkarayım, iktidara takviye olarak dönsün” biçiminde kirli hesabı varsa yazıklar olsun. Lakin bizim siyasi sorumluluk taşıyan beşerler olarak felaket tellallığı yapmamız gerçek olmaz. Hükümeti uyarmamız gerekir. Zira devletin elinde bu cins karışıklıkları körükleyebilecek enstrümanlar var. Tarihimizde çok acı sonuçlar oluşmuş. Devletin misyonu, iç barışı etkileyecek konularda önlem almaktır. İç karışıklık çıksın, bundan faydalanayım; bu türlü kirli hesap yoktur diye ümit ediyorum.
Altılı masa 27 Ağustos’ta toplanıyor. Bu, son toplantı mı?
Birinci çeşidin son toplantısı. Fakat hangi dönemlerle devam ederiz… Herhalde tekrar CHP’nin konut sahipliği yapması gerekir.
Olacak mı?
Olması gerekir. Konuşacağımız çok işimiz var. Altılı masanın işi bitmedi ki, toplantısı bitsin. Yalnızca başkanların sonraki toplantısının ne vakit olacağını konuşmadık.
İki soruna odaklanılıyor. Ortak aday olacak mı? Altılı masa ittifaka dönüşecek mi?
Altılı masanın ortak adaylıkla ilgili iradesi ve ittifaka hakikat atılmış bir adım var. Asıl değerli olan, geçiş sürecinin yol haritası. Parlamenter sisteme geçinceye kadar ülke nasıl yönetilecek? Cumhurbaşkanının parlamenter sistemin ruhuna uygun formda yönetmesi, kendisini destekleyen partilerin iradelerini dikkate alması lazım. Teknik ayrıntılar var. Biz çalışmasını çabucak hemen tamamladık. Karar verilmesi gereken konularla ilgili bir tablo kurguladık. Önümüzdeki hafta son rötuşları yapacağız. Daha sonra “Çalışmayı bitirdim” diyen partilerle ikili üçlü görüşebiliriz. Bir olgunluğa ulaştıktan sonra genel liderlerin oturduğu masaya gelecek.
Tekrar sorayım: Altılı masaya ittifaka dönüşür mü?
Onun ismini koymadan evvel konuşulması gereken konular var. Geçiş sürecini konuşmak istiyoruz. İttifak diye başlayıp sonradan itilafa dönmesin. Ön koalisyon yapabiliriz. Ön koalisyonu oluşturabilirsek ortak adayımız rahat eder.
Ön koalisyondan kastınız ne?
Koalisyon protokolünün seçimden evvel yapılması. Ortak protokolle seçime girilmesi.
Neye yarayacak?
Ortak aday ve altı parti prensipler ve gayeler açısından birebir şeyi söyleyecek. Aksi halde adaya “Ekonomiyi nasıl düzelteceksin?” diye sorsalar ne diyecek? “Altı partiye dönüp sorayım” mı diyecek, başına nazaran mi konuşacak? Önemli sıkıntı bu. Altı farklı karşılık alırsa vatandaş, itimat oluşturmak güç olur.
Ortak adayı nasıl belirleyeceksiniz?
Herhalde her parti birinci evvel kendi içerisinde kıymetlendirme sürecinden geçecek. Her partinin listesi olur diye kestirim ediyorum. Bir noktada genel liderler listesini koyar. Ortak isimler hangileri? Herkesin kısa listesindeki isimler örtüşüverirse işimizi kolaylaştırır.
Araştırmalara bakılacak mı?
Bakılır tabi. Sağlam araştırmalar lazım. Araştırmaların bir kısmı toplumu ölçmeye, kimileri toplumu etkilemeye çalışıyor. Şu da var: İsimleri birkaç ay toplumun tartışması çok yararlı.
Ne vakit ete kemiğe bürünür?
Seçimler vaktinde yapılırsa dört beş ay evvel konuşmaya başlamak lazım.
Ocak ayı üzere.
Ocak yeterli bir vakittir. Son dakikaya bırakmamak lazım.
Ortak aday olmayabilir mi?
O da ihtimal dahilinde. O da b planı.
Var mı b planınız?
Var tabi. DEVA Partisi’nin genel lideri, DEVA Partisi’nin adayıdır.
İşaret edilen ortak adayı siz de benimsemeyebilirsiniz. O vakit ne olur?
Mutabakatla olacak. Oylamayla olmayacak ki. Altı partiden dördü “Evet” dedi, ikisi “Hayır” dedi. Ona ortak aday denmez ki. İki parti “Hayır” dediği adayı dayanaklar mi?
Ön koalisyonda, kabine ve bürokratlar evvelce belirlenmeli mi?
Önce yapılacak işi tanımlayalım.
Yani?
Geçiş sürecinde ülke nasıl yönetilecek? Cumhurbaşkanı yetkileri, kabinenin çalışma adabı.. Sistem nasıl işleyecek. Mutabakat sağladıktan sonra her parti isimler çalışabilir.
Ortak bir kabine?
Seçimlerden sonra ülkeyi ortak yönetme iradesi olacaksa, ortak yönetme iradesindeki partilerin ülkenin nasıl yönetileceğinde kelam sahibi olması lazım. Yapıyı seçimden evvel ilan etmek gerekiyor.
Peki, altılı masa birden çok ittifak oluşturabilir mi?
Altılı masada hiç konuşmadık. Sayın Davutoğlu, “Üç parti (Saadet, Gelecek ve Deva) deklarasyon yapalım” diye önerdi. Partinin yetkili organlarına götürdük. Başkanlık konseyinde 21’de 21 reddedildi. Bir arkadaşımız bile desteklemedi. O bizim kendimizi nasıl tanımladığımızla ilgili bir mevzu. İstemiyor arkadaşlarımız.
