Yarım asırdan fazladır ABD’nin “arka bahçesi” olarak görülen Latin Amerika’nın sosyalizmle anılan adası Küba, süt kriziyle boğuşuyor.
Tam 63 yıldır ABD’nin uyguladığı ekonomik ve siyasi ambargosuna karşın ayakta kalan Küba, Covid-19 pandemisi, müttefiki Venezuela’da başlayan ekonomik kriz ve eski ABD Lideri Donald Trump’ın ağırlaştırdığı yaptırımlar sonrasında ortaya çıkan ekonomik yıkıma karşı ayakta durmaya çalışıyor.
Turizm, tütün ve şekere bel bağlayan Küba iktisadı, 1990’larda Sovyetler Birliğinin çözülüşünün çabucak akabinde yaşadığı “özel döneme” misal bir biçimde iktisadi ve politik tansiyonla karşı karşıya.
Dahası Küba, kaynakları giderek azalan, kuraklıklarla boğuşan ve besin unsurları süratle tükenen dünyamızın bir cins yansıması haline mi geldi?
CASTRO’NUN ISLAHATLARI NERDEN NEREYE…
1959 yılında Fidel Castro öncülüğünde gerçekleşen Küba ihtilali akabinde, her çocuğun besine, sıhhate ve eğitim imkânlarına eşit biçimde ulaşabileceği garantisini vermişti. Sovyetler Birliği periyodunda yaşanan ekonomik işbirliği sayesinde endüstrisini toparlayan Küba, verdiği kelamları tutuyordu.
1990’larda sosyalist bloğun çözülüşü sonrasında dünyada tek başına kalan ve ABD’nin yıpratıcı ambargosu nedeniyle endüstrisi görülmemiş oranda küçülen Küba bugün süt bulamaz duruma geldi.
Karayiplerin “incisi” Küba’daki durumu yerinde inceleyen The Washington Post müellifi Mary Beth Sheridan, Küba’daki besin krizinin perde gerisini inceledi.
ULUSUN KAHRAMANI UBRE BLANCA
Süt, Küba Devrimi’nin en büyük vaatlerinden birisiydi. 1959 yılından evvel yetersiz beslenme ve sıhhat hizmetlerinden mahrum olan ülkede, Castro ihtilalden sonra her çocuk için her gün bir litre süt kelamı vermişti. Bu nedenle süt Küba için her şey demekti.
1959 öncesinde ABD mafyasının kara parasının aklandığı bir ülke pozisyonundaki Küba’da ne sanayi ne de tarım ve hayvancılık gelişmişti. Castro’nun tarım iktisadını çağdaşlaştırma eforları içinde şeker, tütün ve kahvenin yanı sıra süt üretimi de başı çekiyordu.
O denli ki, bu periyotta dünyanın en çok süt veren ineği unvanını kazanan Ubre Blanca (İngilizcesi “beyaz meme”) isimli inek adeta ihtilalin kahramanı olarak görülüyordu. Ülkenin en kıymetli varlıklarından biri kabul edilen Ubre Blanca, bir günde 109,5 kilo süt vererek Guiness Rekorlar kitabına girmeye de hak kazanmıştı.
KITLIĞIN ART PLANINDAKİ TEMEL FAKTÖR NE?
Bugün gelinen noktada Küba son 30 yılın en makus ekonomik kriziyle boğuşurken süt krizi ülkenin içinde bulunduğu krizin en açık göstergesi olarak görülüyor.
Bilhassa, dünyayı etkileyen Covid-19 pandemisi nedeniyle ülke iktisadının bel kemiğini oluşturan turizm dalının çökmesi ve sosyalist müttefiki Venezuela’nın içinde bulunduğu kriz nedeniyle yardımları azaltması, Kübalıları süt eserleri başta olmak üzere öteki besin hususlarında kitlesel kıtlıkla karşı karşıya getirdi.
Yiyeceklerinin yüzde 70’ini ithal eden Küba, gelinen noktada önemli bir nakit meşakkati çekiyor.
‘AKLIMIZA GELEN SORU BUGÜN NE YİYECEĞİMİZ OLUYOR’
Ekonomik krizin gün geçtikçe büyümesi, Kübalıların yemeklik yağa ve tavuğa ulaşması için saatlerce sıra beklemesine neden oluyor.
Yohana Perdomo, günün erken saatlerinde konuttan çıkarken yanına aldığı yemek karnesiyle bir arada yollara düşüyor. Bugünlerde altın kadar kıymetli olan süte ulaşmak için devlete ilişkin “Bodega” ismindeki mahallî kooperatif dükkanlarının önüne giden Perdomo, “Uyanır uyanmaz birinci aklımıza gelen soru ‘bugün ne yiyeceğimiz’ oluyor. Nereden yiyecek bulabiliriz? Süt ise bulunması en güç eserler ortasında. Devlet, çocuk, hasta ve yaşlılar için temel yiyecek hususlarını sağlamaya devam ediyor. Fakat bunun dışında birçok mağazada temel besin unsurlarına ulaşamıyoruz” tabirini kullanıyor.
Ekonomik altüst oluş toplumsal ayaklanmalara dönüşmüş, geçtiğimiz yılın Temmuz ayında uzun periyodik elektrik kesintileri sebebi ile kimi kentlerde protesto şovları başlamış, daha sonra bu hareketler başşehir Havana’ya sıçramıştı.
Bu durum karşısında Kübalı gençler, motamot 1980’lerde olduğu üzere teknelere atlayarak ABD’ye göç etmeye başladı. ABD hudut polisi ekim ayında yayımladığı raporda, 114 binden fazla Kübalı göçmeni tutukladıklarını duyurdu.
Perdomo aile fertlerinin de göç etmeye karar verdiğini söyledikten sonra, “Bu formda daha fazla yaşayamayız” diyor.
‘YARIN NE YAPACAĞIMIZI BİLMİYORUZ!’
Yaşanmakta olan kıtlığın önemli boyutlara ulaşması üzerine İktisat Bakan Yardımcısı Johana Odriozola, üretimi canlandırmaya çalıştıklarını tabir etti. Ayrıyeten Odriozola, “Sorunların süratlice üstesinden gelmemiz ve işleri süratli halde güzelleştirmemiz gerekiyor” açıklamasını yaptı.
Havana’nın dışında bulunan El Fanguito nehiri kenarındaki küçük ahşap binalarda oturan Perdomo, uzun vakittir kahve bulamadığı için kahve içmekten vazgeçmiş. Lakin kızını gerektiği üzere besleyememesi onu ziyadesiyle düşündürüyor. Besin hususlarında yaşanan kıtlık nedeniyle kızı Laurent’e kahvaltıda sütten öbür bir şey veremeyen Perdomo, elindeki süt bitince ne yapacağını bilemiyor ve şunları ekliyor:
“Bugün için gereğince sütümüz var fakat yarın ne yapacağımızı nitekim bilmiyoruz.”
Büyük endüstriyel süt tesislerinin olmadığı Küba’da yaşanan krizin temel nedeni küçük üreticilerin hayvanları için gereken yemi bulamaması. Perdomo’nun konutuna 45 dakika uzaklıkta olan 66 yaşındaki Victor Rojas, ineklerinin bol süt vermeleri için düzgün kalitede yemlere muhtaçlığı olduğunu söylüyor. Ancak son vakitlerde tarım kooperatiflerinde hayvan yemlerine de rastlanmıyor.
İçinde bulundukları durumla uğraş ettiklerini söyleyen Rojas, “Onlara ne bulursak veriyoruz; çimen yahut muz ağaçlarının yaprakları” diyor.
GİDİŞATI BİLAKİS ÇEVİRMEK İÇİN HANGİ ADIMLAR ATILDI?
Castro tarafından başlatılan tarımda çağdaşlaşma adımlarını ve devlet tarafından işletilen devasa mandıralarda süt üretimi rekor kırdığı ve ucuza olduğu o ulu günleri hatırlayan Rojas, “Bolluk periyoduydu; istediğiniz her şeyi bulabiliyordunuz. Zira birçok şey Sovyetler Birliği’nden geliyordu” tabirini kullanıyor.
O denli ki, gübre ve hayvan yemi Sovyetler Birliği periyodunda, Küba’nın ABD ambargosuna karşı ayakta kalabilmesi için adeta hibe ediliyordu. Ancak 1990’ların akabinde birlik dağılmış ve sübvansiyonlar birden kesilmişti. Küba 1990’ın çabucak öncesinde 1 milyon ton süt üretirken bu oran beş yıl sonra 638 bin tona düşmüştü.
O günden bu yana kendi öz varlıklarıyla ayakta kalmaya çalışan Küba’da 2000’lere hakikat özelleştirme adımları atılmaya başlandı. Devasa devlet işletmelerinin yerlerini özel işletmeler alsa da, piyasanın kontrolü devletin elindeydi.
Devlet toprakları işletilmesi için çiftçilere kiralandı; eserler ve süt eserleri sabit fiyatlardan çiftçilerden satın alınacaktı. Ancak, planlanan olmadı. Ekonomik kriz nedeniyle, çiftçilerin eserlerine yapılması gereken ödemelerde gecikmeler yaşanıyordu.
Gözden Kaçmasın
Rojas, “Ağustostan beri avokadolarımız için bize ödeme yapılmadı. Son yıllarda iklim de bizden yana değildi; yağmurlar evvelki yıllara nazaran çok azdı” diyerek içinde bulundukları tabloyu özetlemeye çalışıyor ve devam ediyor:
“Komşularım ineklerini satarak üretimi bıraktı. Artık bu durumla başa çıkamıyorlar.”
GENÇ GİRİŞİMCİLERİN ÖNÜ AÇILDI
Lakin bu makus gidişin içinden farklı fırsatlar da doğmaya başlıyor.,
Ekonomiyi canlandırmak isteyen Küba hükümeti bir dizi değişikliğe gitme kararı verdi. Küba Çalışma Bakanı Elena Feito, ülkede devlet denetiminde bulunan 2 binden fazla kesimde özel işletmelerin faaliyet göstermesine müsaade verileceğini açıkladı. Böylelikle ülkede özel şirketlerin faaliyet gösterebileceği alanların sayısı 127’den yaklaşık 2 bine çıktı. Bu durum bilhassa Havana’da birçok restoran açılmasına yol açtı.
Lakin asıl gelişme süt ve sığır eti çiftçilerinde eserlerin artık resmi kotaların üzerinde de satılabilmesinin önünün açılmasıydı. Yetkililer, boş durumda olan tarım yerlerinin rastgele bir fiyat vermeden kullanılması için televizyonlardan davetler yaparken, bu teklif Havana’da lokal işletmecilerin iştahını kabarttı.
Elinde bulundurduğu mülkleri tanınan konut kiralama uygulamasından kiralayan ve hatırı sayılır bir gelir elde eden Carlos Chamizo, Küba’nın toplumsal medya ünlüsü olarak tarıma el atmaya tam bu davetin akabinde karar verdi.
33 yaşında olan ve Havana’da muhasebe eğitimi alan Chamizo, pandemi devrinde kentten uzak, sessiz bir ömrü arzuluyordu.
Yeni nesli temsil eden Chamizo, bir evvelki jenerasyonun bıraktığı tarım topraklarını devralıyor. Yeni jenerasyon çiftçiler, dünyayı bilen ve teknik taraftan tarımdan anlayan ancak en değerlisi yatırım yapacak parası bulunan genç girişimcilerden oluşuyor.
33 yaşındaki teşebbüsçü, “Bizler yeni fikirlere, yeni prosedürlere sahibiz. Her şey çok daha âlâ olacak” tabirini kullanıyor.
KÜBA’DA BU KRİZ KAÇ YIL SÜRECEK?
Lakin bu tam olarak ne vakit olacak? Tarım Bakanlığına bağlı hayvancılık müdürlüğünün idarecisi olan Alain Rodriguez León, yeni ıslahatların kısa vadede yaşanan krizin tahlilinde çok az tesiri olacağını kabul etmekle birlikte, üretim döngülerindeki sıkıntıların tespitinin ve tahlil tekliflerinin geliştirilmesinin 3-4 yıl süreceği görüşünü paylaştı.
Gözden Kaçmasın
Bu da demek oluyor ki, ada ülkesi sert ABD ambargosuna karşın ithalata bağımlı kalmaya devam edecek. Bu nedenle süt ölçüsünün yarısını yurtdışından süt tozu halinde satın alan Küba’nın en büyük tedarikçisi ise Yeni Zelanda.
Yeni Zelanda’nın en büyük süt eserleri ihracatçısı Fonterra ise yaşanan krizler nedeniyle Küba’ya yönelik sevkiyatlarda bir yavaşlama olduğunu kabul ediyor.
‘ANNE, SÜT!’
El Fanguito nehiri kenarındaki küçük ahşap binadaki konutundan ayrılan Perdomo, çocuğunu doyurmak için besin karnesinde hakkı bulunan bir kiloluk süt tozunu almak için uzun bir yol yürümek zorunda. Perdomo, kooperatiften aldığı bilgi ile sütün mağazaya gelmekte olduğu haberini alarak meskenden koşar adım çıkıyor.
Perdomo’nun tez etmesi bir işe yaramazken, meskende kendisini bekleyen kızının “Süt” diye sızlanması ümitsizliği bir defa daha arttırıyor. Aç olan 4 yaşındaki Laurent yanına sokularak ağlamaya başlıyor: “Anne, süt!”
Böylesi vakitleri dayanışmayla aşmaya çalışan Perdomo ailesi genç bayana yardım elini uzatıyor. Genç bayanın kardeşi Yanira konuttan getirdiği süt tozunu yeğeninin için hazırlamaya başlıyor. Ama bir sorun var; devlet çocuklar için süt sağlasa da bu çocukların muhtaçlıklarını karşılayamayacak seviyede. O denli ki, Yanira’nın yeğeni için ayırdığı bir parçacık süt tozu aslında 7 yaşındaki oğlunun hissesinden kısılıyor.
Çocuklarını aç bırakmamak için uğraşıp didinen Yanira ise karaborsadan süt tozu alıyor.
Başşehir Havana’daki reklam panoları ise besin krizinin asıl sebebinin onlarca yıl müddet Amerika’nın uyguladığı ticaret ambargosu olduğunu duyuruyor. Yohana, ise “Bunun sebebi Amerika Birleşik Devletleri lakin hükümetimiz de bunu engelleyecek bir şeyler yapamaz mı? Her şeyi ablukanın üzerine atmak hayli kolay” tabirini kullanıyor.
Elbette Küba yalnızca ticaret kısıtlamaları nedeniyle bu durumda değil. Zati kırılgan olan iktisadı pandemi periyodunda alt üst oldu. Yaşanan kısıtlamalar nedeniyle 2020’de gayri safi yurtiçi hasılası yüzde 11’e düşen Küba’nın en büyük döviz kaynağı olan turizm sanayisi büyük bir çöküş yaşadı.
Geçtiğimiz yılın Kasım ayında Küba Turizm Bakanı María del Carmen Orellana, “Ne kıymetine olursa olsun Küba halkının sıhhatini daha öncelikli” diyerek, turizm kesimini açmakta çabuk etmeyeceklerini açıkladı.
Grafik: Harun Elibol
TRUMP DEVRİ ABD ABLUKASI DAHA DA SERTLEŞTİ
2016 yılında yaklaşık 90 yıl ortadan sonra Küba’yı ziyaret eden birinci Amerikan Lideri olan eski ABD Lideri Barack Obama, Küba ile ilgilerde olağanlaşmaya adımlarını atsa da halefi Donald Trump, tüm bağlantıların yine kopmasına yol açtı. Hem de bu sefer ekonomik yaptırımların dozunu düzgünce arttırarak…
Buna nazaran, ABD yolcu gemilerinin Küba limanlarına yanaşması yasaklanmış, tüm uçuşlar durdurulmuş ve her türlü turizm faaliyeti yasaklanmıştı.
Bununla da kalmayan Trump, Western Union ile iştiraki bulunan Fincimex’i kara listeye alarak, adadaki 400’den fazla para transfer merkezinin kapanmasına yol açtı. Bu da ABD’de bulunan Kübalı göçmenlerin ailelerine finansal yardım yapamamasına yol açtı.
BİDEN İDARESİ YAPTIRIMLARI KORUDU
Biden idaresi ise havale üst hududu belirleyerek yasakları esnetme yoluna gitti; seyahat yasaklarını kaldırdı. Bu bir açıdan rahatlamayı sağlasa da, münasebetlerin olağanlaşması bir oldukça vakit alabilir.
O denli ki, Trump idaresinin Küba hükümetinin terörizmi destekleyen bir devlet olduğunu münasebeti ile ülkenin yurtdışındaki finansal hareketlerini sınırlayan yaptırımları Biden periyodunda de devam etti. Uzmanlar, her iki liderin da gerçek niyetinin Miami’de bulunan ve Kübalı sürgünlerden oluşan Kübalı-Amerikalıların dayanağını almak olduğunu söylüyor.
Uzmanlar ayrıyeten nakit para düşüncesi çeken Küba’nın son iki yılda ithalatta yüzde 40’lık bir düşüş yaşadığını söylüyor. Havana Üniversitesi’nden ekonomist Juan Triana ise Küba hükümetinin iktisat siyasetlerinin, yiyecek ve ilaç kıtlığından kısmen sorumlu olduğunu söylüyor. Triana, tekrar de ortaya çıkan besin krizinin en büyük tesirinin ABD’nin ekonomik yaptırımları olduğunun altını çizdi.
‘DAHA EVVEL BU TÜRLÜ BİR ŞEY GÖRMEMİŞTİK’
Süt bulamayan Perdomo ve ailesi geçtiğimiz hafta süt tozunu aldıktan sonra bir diğer haberle heyecana kapıldılar.
İspanya’dan gelen vanilya aromalı sütün marketlere geldiğini duyduklarında bütün mahalle markete akın etti. Bir karton vanilyalı sütü alan Perdomo, sütü masanın üzerine koyduğunda kızı süt kartonunu hürmetle inceledi ve sütü öptükten sonra odasına götürdü.
Perdomo, “Daha evvel bu türlü bir şey görmemiştik” diye ekledi. Fakat süte ulaşan Perdomo ve ailesi için hayat iki gün boyunca hayli farklıydı; lakin en değerlisi kısa bir mühlet için bile olsa küçük kızın sütü vardı.
The Washington Post’un “In Cuba, a frantic search for milk” başlıklı makalesinden derlenmiştir.
