Eski Hazine Müsteşarı ve ekonomist Mahfi Eğilmez, “Herkes para basmayı frenler, faiz artırımına giderken biz para basıp faizi düşürünce kur da enflasyon da patladı” dedi. Eğilmez, bloğunda yayınladığı yazıda, dolarizasyon tesiri altında bir iktisatta, enflasyon oranı yüksek iken (gelişmekte olan ülkeler için yüzde 6’nın üzeri yüksek sayılır) para arzının gerçek büyümeden fazla artırılması halinde enflasyonun hızlanacağına dikkat çekerek, “Eğer para arzının artırılmasına merkez bankasının faiz indirimi de eşlik ediyorsa enflasyonu tutmak mümkün olmaz. Bu iktisatta enflasyondaki süreksiz düşüşler aykırı baz tesirinin kendisini göstermesine bağlı kalır” dedi. Eğilmez, makalesinde şu noktalara dikkat çekti:
Para arzı yüzde 60.4 arttı
2020 Nisan’dan 2021 Nisan’a kadar yüzde 22.5 artmış olan M2 geniş para arzı 2021 Nisan’dan 2022 Nisan’a kadar yüzde 60.4 artmış. Bu farklılaşmayı grafikten görebiliyoruz. M2 para arzındaki asıl artış 2021 yılının Eylül ayında başlamış görünüyor. Eylül ayından itibaren para arzı eğrisi sert bir yükseliş içine girmiş.
Para arzında görülen bu hızlanan artışın enflasyonu nasıl etkilediğine bakalım. Aşağıdaki grafik M2 para arzı ile enflasyondaki gelişmeyi bir ortada gösteriyor (grafik; TCMB, Aylık Para Arzı ve Karşılık Kalemleri tablosu ve TÜİK, Tüketici Fiyat Endeksi Raporlarındaki datalardan yararlanılarak tarafımdan hazırlanmıştır.)
Grafik, 2021 yılının Eylül ayından itibaren para arzında başlayan olağan dışı artışların enflasyonu da süratle üst çektiğini ortaya koyuyor. Bu da para arzı (M) ile fiyatlar genel seviyesi (P) ortasında önemli bir bağıntı olduğunu gösteriyor. Yani M artmış ve akabinde P’yi de sürüklemiş görünüyor.
Yanlış faiz siyaseti para arzı artışıyla birleşirse enflasyonda artış kaçınılmaz olur
Bir iktisatta olağan şartlarda tasarruf sahibine bankalarca ödenecek faizin enflasyonun üzerinde olması gerekir ki bankaya para yatıran kişi ya da kurum satın alma gücünü kaybetmesi (pozitif gerçek faiz.) Şayet bankaların mevduat sahiplerine vereceği faiz enflasyonun altında kalırsa (negatif gerçek faiz) o vakit ‘paradan kaçma eğilimi’ başlar. Birtakım bireyler ve kurumlar, paralarını, bedeli daima düşen ulusal parada tutmak yerine yabancı para mevduata geçerler. Bu geçişin dolaylı yoldan enflasyon yaratıcısı tesiri olabilir. Yabancı para değerlendikçe bu mevduatın ulusal para karşılığı yükselir ve beşerler varlıklarının arttığını düşünerek daha fazla harcama yapmaya başlarlar (zenginleşme tesiri.) Birtakım kişi ve kurumlar satın alma güçlerini değerlendirebilmek için araba, konut, beyaz eşya satın almaya yönelirler. Her iki eğilim de sonuçta talep artışına yol açar ve hasebiyle enflasyonu körükler.
Bankaların mevduat sahibine vereceği faizleri belirlemeleri konusunda enflasyon kadar değerli bir gösterge de merkez bankasının bankaları fonlamada uygulayacağı faiz oranıdır. Merkez bankaları sırf bankalara borç verirler ve gecelik, haftalık ya da aylık yani çok kısa vadelerle borç verirler. Merkez bankasının bankaları fonlamakta uyguladığı faiz, bankaların kaynak maliyetini tesirler. Bu faiz enflasyondan düşükse bankalar önemli para kazanırlar.
Küresel krizle birlikte iktisatların resesyona girmesini önlemek için gelişmiş ülkelerin (ABD, Euro Bölgesi, Japonya, Birleşik Krallık) merkez bankaları faizleri düşürdüler ve enflasyonun altına çektiler. Böylelikle ekonomilerde ortaya çıkacak mümkün daralmaları önlediler. Şimdilerde enflasyon yükselmeye başlayınca onlar da faizleri yükseltmeye başladılar yükseltmeyenler de bu mevzuyu gündemlerine almaya yöneldiler.
Türkiye başlangıçta para arzını fazla artırmadığı üzere faizi de, ortada bir kısa müddetli indirimler olsa da, genel olarak enflasyonla birebir seviyede tutmaya devam etti. Bu yaklaşım 2021 yılının Eylül ayından itibaren değişti ve Merkez Bankası para arzını artırırken faizi de düşürdü.
Aşağıdaki grafik Merkez Bankası’nın para arzını artırırken faizi de düşürmeye başladığı periyot ve sonrasını gösteriyor (grafik: TCMB, Aylık Para Arzı ve Karşılık Kalemleri tablosundaki datalardan yararlanılarak tarafımdan hazırlanmıştır.)
Grafikten görüleceği üzere Eylül 2021’den itibaren bir yandan para arzı artarken bir yandan da merkez bankası faizi düşmektedir. Böylelikle Merkez Bankası, gelişmiş ülkelerin, enflasyon sorunu yokken uyguladıkları ve enflasyon sorunu ortaya çıkınca terk etmeye başladıkları bir yolu enflasyonun süratle yükseldiği bir periyotta uygulamaya koymuş olmaktadır.
Dolarizasyon sorunu olan yerde faiz enflasyondan düşük tutulursa kur artar ve maliyet enflasyonuna neden olur
Gelişmiş ülkelerin paraları rezerv para (dünyada alış verişlerde kabul edilen paralar) niteliğinde olduğu için faizi düşük tutmaları yabancı paralara talep (dolarizasyon) yaratmadı. Meğer TL, rezerv para olmadığı için bir yandan artırılan para arzı, bir yandan düşük tutulan faizler yabancı paralara talep yarattı. Bunun sonucunda kurlar yükseldi.
Aşağıdaki grafik, TCMB faizi, USD/TL kuru ve enflasyon ortasındaki münasebetleri ortaya koyuyor (TCMB, Aylık Para Arzı ve Karşılık Kalemleri tablosu ve TÜİK, Tüketici Fiyat Endeksi Raporlarındaki bilgilerden yararlanılarak tarafımdan hazırlanmıştır.)
Grafik, Merkez Bankası tarafından Eylül 2021 tarihinden itibaren uygulanan faiz indiriminin yarattığı kur ve enflasyon artışını ortaya koyuyor.
