Annem gazeteci olduğundan küçüklüğümden beri birtakım seyahatlerine beni götürür. Bu seferki seyahat Erzurum’a, Gökyüzü Müşahede Etkinliği’neydi. Uzaya, yıldızlara, gezegenlere çok ilgi duyuyorum; o yüzden bu seyahat, benim için hayal üzere bir fırsat oldu. Erzurum’a uzun ve heyecanlı bir seyahatten sonra vardık. Oteldeki kahvaltı molasından sonra Erzurum’un tek lokal rehberi olan Canan Abla (Şimşek) bizi aldı ve kenti tanıtmak için evvel genel bir çeşit attırdı. Burası bir Selçuklu kenti. Coğrafik olarak çok geniş, tam dokuz kente hududu var.
Bilge, Deneyap Atölyesi’nde
İpekyolu’nun değerli bir durağı. Kentin komşusu bol olunca, artık birçok ayakta olmayan birçok kapısı varmış. Kendileri yok lakin isimleri evvelden bulundukları bölgede yaşıyor. Tebriz Kapı, Gürcü Kapı, İstanbul Kapı üzere… Seyahat sırasında Selçuklu yöneticilerinin eşleri ve kızları ismine yaptırdığı ‘hatun’ isimli medreseler, anıt mezar olan kümbetler dikkatimi çekti. Hatuniye Medresesi, Cimcime Hatun Kümbeti üzere… Tarihimizde bayanlara verilen bedeli görmek beni memnun etti. Erzurum Büyükşehir Belediyesi bir Osmanlı çarşı yapısı olan Tebrizkapı Çarşısı’nı toplumsal tesis haline getirmiş. Tesisler, İlhanlı ya da Selçuklu devrinde bir bayan tarafından yaptırılmış İkili Minareli Medrese’ye bakıyordu. Etkileyici görünüme karşı oturup dinlendik.
Doğu Anadolu Gözlemevi
Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, TÜBİTAK Ulusal Gökyüzü Müşahede Etkinliği’ni Anadolu’nun farklı kentlerine yayarak her yaştan gökyüzü meraklısını bir ortaya getiriyor. Turgut Uyar’ın şiirinden esinlenerek oluşturulan ‘Göğe Bakma Durağı’ mottosuyla düzenlenen gökyüzü müşahede aktiflikleri Diyarbakır, Van ve Erzurum’un akabinde 18-21 Ağustos’ta Antalya’da final yapacak.
Kayak merkezinde bilim
Canan Abla rehberliğinde yemeğe giderken bize çok sevdiği kentini anlatmaya devam etti. Ve bizi iki kebap ustası hariç, tümüyle bayanların çalıştığı Yağmur Kebap’a götürdü. Bugün de geçmişindeki üzere bayanların ön planda olduğu bir yer olmasını çok sevdim. Cağ, şiş demekmiş. “Kuzu eti yalnızca soğan, tuz ve karabiberle terbiyelenip odun ateşinde çevrilerek pişiriliyor” diye anlattı ustalar. Çok lezzetli. Ancak yemekten kıymetlisi, artık şenlik saati gelmişti. Yola çıktık. Aktiflik, Konaklı Ejder 3200 isimli kayak merkezinde yapıldı.
Kamp alanı
Kar yok fakat çok yüksek. Bedenimiz alışkın değil, kulaklarımız uğulduyor biraz fakat çabuk alışıyoruz. Aktiflik alanı büyük ve tertipli. Yan yana dizili stantlar çok hoş, çadırda konaklayanlar için çadır alanı var. Türkiye’nin her yerinden başvuran ve kurayla seçilen 600 kişi gelmiş. Annemle aktifliklerin yapıldığı yere gittik. Bir güneş saati yaptım, nasıl çalıştığını öğrendim. Deneyap Atölyeleri’nin standında minik torna tezgâhları vardı. İsmimin birinci harfini tahtadan modelledim. Üç boyutlu yazıcılar, teleskoplar ve uzay temalı çeşitli etkinlikler vardı. BİLSEM kümeleri, TÜBİTAK çalışanları bizim üzere meraklı gençlerin sorularını yanıtlıyordu. Akşama gerçek tüm iştirakçiler öbür bir çadıra geçip yetkililerin açılış konuşmalarını dinledik. Çok kişi konuştu lakin ben ikisinden çok etkilendim; TÜBİTAK Lideri Prof. Dr. Hasan Mandal ve son konuşmayı yapan Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mustafa Varank. İki konuşma da ilham vericiydi ve bilim alanında bir meslek edinme fikrim daha katılaştı. Müşahede için havanın kararmasını beklerken yeniden TÜBİTAK’tan iki biliminsanıyla sohbet ettim. Onlarla sohbet ederken de kendimi çok şanslı hissettim.
Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mustafa Varank, daha sonra yalnızca gazetecilerle sohbet etti ve hem gökyüzü müşahede etkinliklerinden, hem elektrikli araç hem de uzay çalışmalarından bahsetti. Türkiye’nin uzay çalışmaları bildiğimden çok daha ilerideymiş. Ben de kelam isteyip kendisine bir soru sordum: “ISS üzere beşerli bir uzay üssümüz olacak mı?” Bana uzun uzun aslında yapılmış bir şey için vakit ve para harcamayacaklarını, o çalışmalara ortak olup örneğin uzay nakliyatı için geliştirilen hafif roket motorlarımızla farklı bir alanda ilerlediğimizi, başka ülkelerin bu çalışmalarımızı dikkatle takip ettiğini anlattı. Gurur duydum.
Belgesellerdeki üzere
Hava karadığında otobüsle daha üste tırmanarak neredeyse 4 bin metredeki DAG’a vardık. DAG, Doğu Anadolu Gözlemevi’nin kısa ismi. Burası tamamlandığında Avrupa’nın en büyük teleskopuna mesken sahipliği yapacak. 4 metre çapında ve 4 ton yükündeki ayna şimdi yerleştirilmemiş; bu süreçler bittiğinde Hubble Teleskopu’ndan daha yüksek çözünürlükte imaj alacak ve James Webb Teleskopu üzere kızılötesi müşahede yapabilecek. Otobüsten inince nefes almakta zorlandım, ayrıyeten hava çok soğuktu ancak değerli değildi zira gördüklerime değdi… DAG’ın içine girdik. Küçüklüğümden beri belgesellerde teleskopları görüyordum ancak bu kadar yakından görmek farklı… Teleskopun demir iskeletini, kabloları, teleskopu döndüren hidrolik sistemlerini görmek, incelemek bir çocuk için çikolata fabrikasına düşmek üzere…
Büyüdüğümde şayet burada çalışabilirsem “Ben küçükken buraya gelmiştim” demek ne kadar hoş olur. DAG’ı görüp tekrar ana müşahede alanına döndük. Taşınabilir teleskopların olduğu alanda 5 bölge oluşturulmuştu. Her bölgede üniversite öğrencileri, ellerinde lazerlerle katılan herkese tek tek yıldızların yerlerini gösteriyor ve cihanı anlatmaya çalışıyorlardı. Teleskoplardan Satürn’ü ve halkalarını, M13 Yıldız Kümesi’ni, Andromeda Galaksisi’ni, Yüzük Bulutsusu’nu gözlemledik. Yıldız kümelerini, takımyıldızları belgeselde değil, gözlerimle görmek anlatması güç bir şey. Birtakım takımyıldızlarını ve Kutupyıldızı’nı bulmayı öğrendim. Hatta anneme öğrendiklerimi anlatırken beni duyan bir astronomi öğrencisi lazerini verip “Hadi göster bakalım” dedi. Yıldızları gösterirken de sohbet ettik. Büyüdüğümde astrobiyolog olmak istediğimi öğrenince bana tavsiyeler verdi. O da bu alanda çalışmak istiyormuş. Müşahede alanında ay doğana kadar yıldızları izleyip Samanyolu’na baktık, fotoğraflar çektik. Sabah 4’e kadar, çok üşüsem de şahane bir tecrübe yaşadım.
Yarım kalan şaheser
Çifte Minare
Erzurum seyahatimizin ikinci günü kısa bir tarihi eser cinsiyle tamamlandı. İkili Minareli Medrese’nin etkileyici bir hikayesi var. Minareleri yapan usta ve çırağı tatlı bir yarışla ince ince süsledikleri minarelerinde belirli bir noktaya gelmiş. Çırak biraz daha hoş yaptığını düşünmüş ve böbürlenmiş. Ustasından su istemiş. Bu sahiden çok ayıp ve kaba bir davranış olarak ustanın onurunu zedelemiş. Usta hüznünden kendini minareden atmış, bunu gören çırak “Ben ne yaptım” deyip kendini atınca iki minare de yarım kalmış. Medrese, periyodun üniversitesi. Taş odaların kapısında içerideki dersi simgeleyen işlemeler var. Geometrik sürece matematik, çiçek kabartması fen bilimleri üzere… Bu odalarda bugün Erzurum’u tanıtan bir stant var. El yazmaları, ahşap işlemeli kapılar üzere yapıtların ortasında bir de kentten çıkan doğal taşlar kısmı vardı. Doğal taş odasında olivin görünce çok sevindim. Daha evvel izlediğim bir belgesel sayesinde tanıdığım biliminsanı Victor Goldschmidt dünyadaki hayatı başlatan karmaşık moleküllerin kaynağının olivin olduğunu düşünüyor. Bu bahiste bir tezi var. Yıldızları ve gezegenleri incelediğim bir seyahatte karşıma çıkması şaşırtan bir tesadüftü. Son olarak oltutaşı işleyenlerin olduğu Vakıf Han’dan hediyelikler alarak bu hoş kente ‘tekrar gelmek üzere’ veda ettik…
