26 Haziran 2002 yılında kurulan ve bu sene 20. yaşını kutlayan Özgür Telekomünikasyon İşletmecileri Derneği (TELKODER), 2021 yılı Telekomünikasyon Kesimi Düzenlemelerine Yönelik Değerlendirmeler Raporu’nu kesim ve kamuoyuyla paylaştı. Bilgi Teknolojileri ve Bağlantı Kurumu (BTK) datalarına bakıldığında 2021’de telekomünikasyon bölümü toplam gelirleri 92,37 milyar TL oldu. Yıllık ortalama dolar kuru ile hesaplandığında ise 10,41 milyar dolarlık büyüklüğe sahip bir pazardan kelam ediliyor. Bu noktada son 5 yılın bilgilerine bakıldığında; 2016’da 15,06 milyar dolar, 2017’de 14,01 milyar dolar, 2018’de 12,25 milyar dolar, 2019’da 11,74 milyar dolar, 2020’de 10,98 milyar dolar ve 2021’de 10,41 milyar dolar büyüklüğü olan ve dolar bazında daima düşen bir pazar geliri ortaya çıkıyor.
TELKODER uzmanlarınca Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) enflasyon bilgileri kullanılarak yapılan öteki bir hesaplamaya nazaran enflasyon tesirinden arındırılmış pazar büyüklüğü ise 13,45 Milyar TL oldu.
Telekomünikasyon kesiminin Türkiye için kritik rolünün pandemi sürecinde bir defa daha net biçimde görüldüğünü ve 2003 yılından beri bölümde dikkat çekecek düzeyde bir büyüme olmadığını söyleyen TELKODER İdare Şurası Lideri Halil Ender Teberci: “2003 yılında 14,98 milyar TL olan enflasyondan arındırılmış elektronik haberleşme gelirinin 2021 yılında 13,45 milyar TL olduğu ortaya çıkıyor. TELKODER olarak 20 yıldır bölümün gelişmesi ve layık olduğu pozisyona gelmesi için daima doğruları işaret ediyoruz. Artık dalımızın fiber altyapı üzere değerli birtakım meseleleri ve tahlil maksatları Cumhurbaşkanı nezdinde lisana getiriliyor. Bu yaklaşımlar umarız ki kesimin büyümesinde yaşanan tüm problemlerin dikkatle değerlendirilmesini ve sıkıntıların çözülmesini sağlar. Hem karar vericileri hem bölüm paydaşlarını gerçek rekabet ortamını destekleyecek yaklaşımları göstermeye çağırıyoruz. Çünkü, telekomünikasyon tüm alt alanlarıyla iş dünyasından eğitime kadar birçok dalın altyapısı niteliğinde ve bilhassa fiber altyapı başta olmak üzere telekomünikasyon bölümünün gücü Türkiye’nin ekonomik gücünü destekleyecek” dedi.
Alternatif İşletmecilerin Yatırım İştahı Desteklenmeli
Rapor incelendiğinde, geçmişten bugüne pazarda bulunan büyük cirolu işletmeciler dışında, sonradan kurulan ve yenilikçi yaklaşımlarla tüketicilere hizmet sunmaya odaklanan alternatif işletmecilerin 2021 toplam gelirlerinin 9,52 Milyar TL olduğu, 2002 yılında başlayan özgürleşme hareketinden bugüne kadar geçen 20 yılda alternatif işletmecilerin toplam bölüm gelirleri içerisindeki hissesinin beklenen büyüklüğe ulaşmadığı ve yalnızca %10,3’lerde kalmış olduğu görülüyor.
BTK tarafından Kasım 2011’de alınan fiber düzenleme muafiyet kararının uygulama devrinde, Türk Telekom’un yatırımlarında değerli ölçüde artış yaşanmadığı dikkat çekerken, fiber kararının uygulamada olduğu periyotlar olan 2011-2016 ortasında Türk Telekom’un yatırımlarında yalnızca %6’lık bir artış olduğu ortaya çıkıyor. 2021 yılında Türk Telekom’un 4,8 Milyar TL yatırım yaptığı görülürken, alternatif işletmecilerin yatırım ölçüsü 6,8 Milyar TL olarak kayıtlara geçiyor. TELKODER; “Ülkemizde altyapı yatırımları yapılmasının önündeki pürüzlere karşın alternatif işletmecilerin yatırım iştahının epey fazla olduğu, kelam konusu mahzurların kaldırılması durumunda çok daha büyük yatırımlara hazır oldukları açıkça görülüyor” diyor.
Sabit Ses Trafiğinde Dünyaya Nazaran Çılgın Bir Düşüş Yaşadık
Sabit ses trafiğine ait bilgilere bakıldığında, 2010 yılından itibaren toplam ses trafiği içerisinde sabit ses trafiğinin çok önemli oranda düşmeye başladığı gözden kaçmıyor. Bu olumsuz durum raporda şöyle özetleniyor: “Tüm dünyada genel olarak sabit ses trafiğinin düşme eğilimi içinde olduğu bilinmekle bir arada ülkemizde düşüşün çok daha büyük olduğu görülüyor. Örneğin; Türkiye’de toplam trafiğin %1,6’sı sabit, %98,4’ü taşınabilir trafik iken, İngiltere’de sabit trafik %19,14 taşınabilir trafik %80,86 ve Avrupa Birliği’nde ise sabit trafik %20,37 taşınabilir trafik %79,63’dür. Türkiye’de sabit trafikteki çok süratli düşüşün temel sebebinin pazardaki rekabet eksikliği olduğunu söylemek gerekiyor. Çünkü rekabetin gelişmediği pazarlarda, pazara yeni giren işletmecilerin fiyat ve kalite üzerindeki rekabetçi baskılarının sonlu olması yerleşik işletmecinin Ar-Ge, yatırım ve tarife üzere dalı büyütecek kararlarını olumsuz istikamette etkiliyor”.
Yeni Yatırımlarla Büyüyecek Fiber Altyapı Gelecek İçin Çok Önemli
2020 yılında 82,4 Milyon olan toplam genişbant abone sayısının 2021 yılında 88,1 Milyona ulaştığı açıklanmıştı. Lakin rapora bakıldığında, 2013 yılından sonra fiber abone sayısındaki artış hızının ciddi ölçüde yavaşladığı görülüyor. 2021 yılı sonuna gelindiğinde artış hızının %5,8’e düşmesi dikkat çekiyor. TELKODER, fiber abone sayısının kayda kıymet oranda arttırılabilmesi için, fiber şebekenin süratle yaygınlaşması ve bu kapsamda, yerli ve yabancı yatırımcıların fiber altyapı kurma çalışmalarının önündeki manilerin kaldırılması gerektiğini kıymetlendiriyor.
Toplam sabit genişbant aboneliği içinde fiber abone sayısının oranı incelendiğinde 2021 yılı sonunda bu oranın %26 olduğu ortaya çıkıyor. OECD datalarına nazaran ise bu oran Kore’de %85, Litvanya’da %77, İspanya’da %76, Finlandiya’da %58, Estonya’da %43, Fransa’da %40 olarak tespit ediliyor. Türkiye mevcut durumda %32 olan OECD ortalamasının da altında kalıyor.
Fiber uzunluklarına bakıldığında ise 2012 yılından sonra Türk Telekom’un fiber km artış oranının yavaşlamış olduğu açıkça görülüyor. 2009-2021 yılları ortasında yani 12 yılda Türk Telekom fiber şebekesi %185,7 büyürken alternatif işletmecilerin fiber şebekelerinin %512,97 büyümesi raporda epeyce şaşırtan bir tespit olarak nitelendiriliyor. Düzenleyici önlemlere ve ekonomik avantajlara karşın Türk Telekom’un fiber şebekesinin yeteri kadar büyüme göstermediğine vurgu yapılan raporda düzenlemelerin uygulanmasının etkisiz kalması nedeniyle alternatif işletmecilerin istedikleri yatırımları yapamadıkları tabir ediliyor. Yeni yatırımların önünün açılmasının ve fiber yatırımlarının teşvik edilmesinin ülkemize küresel rekabette büyük güç katacağı belirtiliyor.
Uydu Haberleşmesi Çok Büyük Fırsatlar Barındırıyor
TELKODER Raporu, 2021 yılsonu itibariyle 15.163 uydu haberleşme hizmetleri abonesi bulunduğunu ortaya koyuyor. Türkiye üzerindeki uydu kapasitesi dikkate alındığında abone sayısının geçtiğimiz yıllardaki üzere hala çok düşük olması dikkat çekiyor. Çalışmada ayrıyeten, uydu dalımız ve onunla birlikte TÜRKSAT’ın iç ve dış piyasadaki fırsatları kaçırdığı da net biçimde aktarılıyor. Bu doğrultuda, Uydu Haberleşme Bölümümüzün önünde büyük imkânlar olmasına karşın, gereksinimlerin da bulunduğu bir ortamda, gerekli adımların atılamadığı vurgulanıyor.
Geçtiğimiz yılki raporda olduğu üzere 2021 raporunda da Dünya Elektronik Haberleşme Gelirleri/Uydu Haberleşme Gelirleri ve Türkiye’nin Elektronik Haberleşme Gelirleri/Uydu Haberleşme Gelirleri karşılaştırılmasına dikkat çekilerek dünya ülkeleriyle emsal bir büyüklüğü yakalayabilmemiz için uydu kesimimizin en az 10 kat büyümesi gerektiğine vurgu yapılıyor.
Yerli Data Merkezleri Daha Fazla Desteklenmeli
TELKODER hazırladığı raporda data merkezlerinin ehemmiyetine dikkat çekiyor. Dünyada yalnızca birkaç büyük işletmecinin içinde bulunduğu rekabetin, gerek bölgesel gerekse global bilgi ve bulut hizmetleri pazarını şekillendirdiği, bilişim dünyasında esaslı dönüşümlere neden olduğu paylaşılıyor. Yurttaşlarımız, üniversitelerimiz, kamu kurumlarımız ve şirketlerimiz, bu büyük işletmecilerin yurtdışında bulunan bilgi merkezlerine data tabanlarını yükleyerek, sanal sunucu, e-posta, bilgi depolama üzere birçok hizmeti kullanmak durumunda kalıyorlar. Bu durum ülkemiz için başta data güvenliği olmak üzere birçok tehlike ve riskler doğuruyor. TELKODER bu nedenle, mevzuyu her istikametiyle ele alan (Veri Güvenliği, Ferdî Bilgilerin Korunması, Ticari Bilgilerin Korunması, Siber Güvenlik vb.) ve birtakım memleketler arası şirketlerin monopol davranışlarının önüne geçmek ismine ivedilikle Ulusal Data Stratejimizi oluşturması gerektiğini savunuyor.
Veri Merkezi Stratejisine ait raporda şu satırlara yer veriliyor: “Bu noktada en kıymetli konuların başında gelen mevzu; Microsoft Azure, Amazon AWS, Google ve Alibaba Cloud üzere büyük işletmecilerin Türkiye’de bulunan data merkezi işletmecileri ile iş birliği yapmalarıdır. Fakat bu sayede, kendi ekosistemimizi oluşturmuş, yurttaşlarımıza, üniversitelerimize, kamu kurumlarımıza ve şirketlerimize kendi topraklarımızda istedikleri hizmeti vermiş, vergisini devletimize ödeyen bilgi merkezi işletmecilerimizi büyütmüş ve en kıymetlisi de bilgilerimizi inanç altına almış olabiliriz. Bilgi Merkezleri için Dijital Özgür Bölgeler oluşturulmalıdır. Dijital hizmet ihraç edebilmemiz açısından “Dijital Hür Bölgeler” kavramının çalışılması ve hayata geçirilmesi muhtaçlığı mevcuttur. 5 yıl müddet ile data merkezi çalışanının gelir vergisinden %100 muafiyeti sağlanmalıdır. Sıfır maliyetli, uygun fizikî kaidelere sahip bina/kampüs imkânı tanınmalıdır. Türkiye dışına satacağı servislerin gelirlerinde %100, Türkiye içerisine satacağı servislerin gelirlerinde %50 oranında vergi muafiyeti sağlanmalıdır. Mutabakatlı üniversiteler ve kurumlardan gerekli teknik işçinin yetiştirilmesi koşulu ile bu çalışanın maaşlarında %50 oranında devlet dayanağı verilmelidir. Yeni yapılacak Data Merkezleri, en az Uptime Institute, ANSI/TIA yahut BICSI Tier III isteklerini karşılayacak nitelikte olmalıdır. Bu hususta Türk Standartları Enstitüsü (TSE), ülkemizin kendine ilişkin Bilgi Merkezi Standartlarını oluşturmalıdır”.
