Her şey kuş müşahedesi için kullandığım, çok da yeterli olmayan teleskopumu bir akşam gökyüzüne çevirmemle başladı. Ay gözlerimin önündeydi ve kraterlerini görebiliyordum. İnsan ister istemez ‘Acaba sıradışı bir şeye denk gelir miyim’ diye heyecanlanıyor. Ne de olsa uzay hayal gücümüzün ötesinde birçok gizemi barındırıyor ve onu keşfetmeye aslında yeni yeni başlıyoruz. Sonrasında da biraz aplikasyonlardan yardım alarak yüzlerce, binlerce ışık yılı uzaklıktaki yıldızları merak edip, ‘Büyüklüğü nedir’, ‘Hangi takımyıldızdadır’ diye sorular sorup karşılıklarını araştırırken kendimi yıllar sonra yine bilimin içinde buldum. Hala de devam eden bu merakın peşinden giderken kendi kendime daima söylediğimse ‘Keşke bugünkü merakımla yine okul yıllarına dönsem de fizik ve matematiğe yine başlasam’ oldu.
Bütün bu süreçteki en büyük hayallerimden biri de benimkinden çok çok daha âlâ bir teleskopla gökyüzüne bakmaktı. İşte bu fırsatı da geçen günlerde TÜBİTAK Ulusal Gözlemevi (TUG) uzman astronomları tarafından yıllardır düzenlenen ve daima katılmayı isteyip bir türlü fırsatını bulamadığım Gökyüzü Müşahede Aktifliği davetiyle yakaladım. Üstelik 3 bin yıl evvel de gökyüzü müşahedelerinin yapıldığı mistik bir yerde: Zerzevan Kalesi’nde… Kale, Diyarbakır ile Mardin ortasında, Çınar ilçesine bağlı Demirölçek Mahallesi sonları içinde. Askeri yerleşimi, yeraltı-yerüstü yapılarıyla dünyanın en yeterli korunmuş Roma garnizonlarından biri ve insanlığın gelişimini oluşturan farklı kültürel-inanç evrelerine ilişkin izleri bir ortada taşıyor.
Mithras Tapınağı’ysa kalenin en kıymetli kısımlarından. Mitra inancı, Mezopotamya’da birinci olarak Babil’de güneş yaradanı Şamaş’la birleşip Kaldanilerle de astrolojik bir vasfa kavuşmuş. Pozisyonu ve uygunluğu nedeniyle gökyüzü müşahedesi açısından Türkiye’nin en yeterli noktalarından biri olarak gösterilen kalede 3 bin yıl evvel devrinin astronomları gökyüzüne bakıyor, dünyanın çeşitli yerlerinden gelen kendileri üzere biliminsanlarıyla uzayı anlamlandırmaya çalışıyormuş. Bu vasıflarıyla kale UNESCO tarafından 2020’de Dünya Mirası Süreksiz Listesi’ne alındı. İşte biz tam da oradaydık. Bizden binlerce yıl evvel yaşamış gökyüzü araştırmacılarıyla tıpkı yıldızlara bakmak için. Ancak bir farkla… Bizim binlerce ışık yılı uzaklıktaki yıldızları gözlerimizin önüne getirecek 32 teleskopumuz olacaktı.
‘Uzaya ulaşacak yol…’
Etkinlik; Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Gençlik ve Spor Bakanlığı ile Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın himayesinde, Diyarbakır Valiliği ve Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi’yle Karacadağ Kalkınma Ajansı ve Türkiye Turizm Tanıtım ve Geliştirme Ajansı’nın (TGA) takviye ve katkılarıyla TÜBİTAK’ın uyumunda gerçekleştirildi. Açılışta, Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mustafa Varank, Gençlik ve Spor Bakanı Mehmet Muharrem Kasapoğlu, Kültür ve Turizm Bakan Yardımcısı Ender Alpaslan’ın yanı sıra birçok kurumdan temsilci ve 1.000 kadar da kurayla belirlenen iştirakçi vardı. Aktiflikte düzenlenen halk günündeyse iştirakçi sayısı 5 binin üzerindeydi. Açılış konuşmasında Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mustafa Varank, yapılan aktifliğin değerini vurgulayarak “Bu aktifliği öncelikle çocuklarımız ve gençlerimiz için yapıyoruz.
Etkinliğe katılacak yaklaşık 1.000 kişinin kurayla belirlendiği tertibin halk gününde, iştirakçi sayısı 5 binin üzerindeydi.
Yakın vakitte ulusal uzay programımızı ilan ettik. Bu uzay programının argümanlı gayeleri var. Bu amaçlara ulaşmanın yoluysa insan kaynağına yatırım yapmaktan geçiyor. İşte biz çocuklarımızı ve gençlerimizi bu tip etkinliklerle bilime, teknolojiye ve uzaya yönlendirmek istiyoruz” dedi. Alana büyükler kadar çocuklarla gençlerin heyecanı hâkimdi. Bakanın verdiği bilgilere nazaran tertibe katılmak için internet üzerinden başvuran yaklaşık 6 bin 600 kişinin 2 bin 600’ünü öğrenciler oluşturmuş. Başvuranların yüzde 56’sının bayan olmasıysa dikkat cazibeli. Aktifliğe katılmaya hak kazanan 1.000 kişi kurayla belirlendi. İştirakçilerin en küçüğü 1, en büyüğü 86 yaşındaydı.
Etkinlik boyunca 32 teleskop kullanılarak, 3 gündüz, 3 gece boyunca toplam 720 saat gece müşahedesi, 12 saat gündüz müşahedesi yapıldı; 10 saatten fazla gökyüzü anlatıldı, 21 biliminsanı seminer verdi, 30 saati aşkın atölye ve bilimsel aktivite gerçekleştirildi. Fakat doğal ki en heyecan vericisi gözlerin teleskopla buluştuğu kısımdı. 5 farklı istasyonda konseyi teleskopların her biri program dahilinde farklı bir yıldıza doğrultulmuştu. Birinci istasyonda Ay’ın kraterlerini izleyerek müşahede başlıyor, 20 milyar kilometre uzaklıktaki yıldız kümelerini izleyerek 5’inci istasyondan çıktık. Bu müddet içinde istasyonlardaki teleskoplar da yeni amaçlarına doğrultulmuş oluyordu. Teleskopların başında uzmanlar vardı. Baktığınız yıldızın ne olduğunu, özelliklerini, farklı istikametlerini yıldızı izlerken anlatıyor, sorulara sabırla karşılık veriyorlardı.
Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mustafa Varank (ön, ortada) aktifliğe katılanlarla birlikte.
Jüpiter ve Mars yükseldi
Yorulana kadar teleskopları turladım. Gecenin benim için en heyecan verici yanıysa gezegenlerin çıkmaya başladığı vakitlerdi. Gece saat 1.00’e gerçek Satürn yükselmeye başladı. Birinci sefer bu gezegenin halkalarını dünya gözüyle görmek kalp atışlarımı hızlandırdı. İçimden ‘Binlerce yıl evvel bu kalede yaşamış, periyodunun önde gelen biliminsanları şu an baktığımı bu türlü görmek için neler vermezdi’ diye geçirdim. Akabinde Jüpiter, sonra da Mars yükseldi. Gecenin finaliniyse tarihi kalenin kalıntılarının üzerinden çıplak gözle bir mühlet gökyüzündeki yıldızları izleyerek yaptım. Tıpkı binlerce yıl öncesinde insanların yaptığı üzere… O denli bir noktadaydık ki çıplak gözle de yıldızları izlemek çok keyif vericiydi.
GÖKTAŞI YAĞMURLARI
29-30 Temmuz: Delta Aquarid (Delta Kova)
11-12 Ağustos: Perseid (Kahraman-Perse)
20-21 Ekim: Orionid (Avcı)
17-18 Kasım: Leonid (Aslan)
13-14 Aralık: Geminid (İkizler)
Gelecek programa siz de katılabilirsiniz
Etkinlik boyunca biliminsanları; ötegezegenler, uydu teknolojileri, yıldızlar, ışık kirliliği, gökyüzünü tanıyalım, temel astronomi bahislerinde gerçek bilinen yanlışlar, gökte ne var, yere yakın geçiş yapan asteroitler, yıldız örtülmeleri, uzay havası, pulsarlar ve karadelikler, kutup araştırmaları üzere farklı başlıklarda iştirakçilere birbirinden enteresan sunumlar yaptı. Birinci olarak Bilim ve Teknik mecmuasının 1998’de başlattığı ve Antalya Saklıkent’te düzenlenen TÜBİTAK Ulusal Gökyüzü Müşahede Şenliği artık Anadolu’nun farklı kentlerinde de tekrarlanıyor. Bu yıl Diyarbakır’ın akabinde 3-4 Temmuz’da Van’da, 22-24 Temmuz’da Erzurum’da ve 18-21 Ağustos’ta Antalya’da da müşahede aktifliği gerçekleştirilecek. İştirak için: müşahede.tug.tubitak.gov.tr
