Geç bir yazı sanılabilir lakin sonuçlarını fakat fark edebildiğimize nazaran Karadeniz Tahıl Anlaşması’nın Rusya tarafından iptal edilmesinden kelam etmenin tam da vakti aslında. Daha da çok konuşacağız olağan ki.
Karışık gelebilir ancak Rusya-Ukrayna tahıl muahedesi Rusya, Birleşmiş Milletler, Türkiye bir yanda, Ukrayna, BM, Türkiye başka tarafta olacak biçimde imzalanmıştı. Karadeniz Tahıl Anlaşması’nın tarafları bunlardı. Rusya bir müddet evvel uzattğı bu muahededen 17 Temmuz itibariyle artık uygulamayacağını söyleyerek vazgeçti. Bunun sonuçları alışılmış ki pek de iyi olmayacak.
Bulunduğumuz durum şu: Rusya Karadeniz’de Ukrayna sularına giren tüm gemileri düşman kabul edip imha edebilecek. Bu hala sürmekte olan savaşın NATO da dahil olmak üzere genişleyeceği riskini arttırıyor. Rusya bu kararı duyurduktan sonra, 24 Temmuz’da NATO üyesi Romanya’ya yalnızca birkaç metre aradaki Reni’de Ukrayna’nın tahıl altyapısını bombaladı bilindiği üzere, bunun da tansiyonu daha arttırdığı ortada. Rusya’nın iptal ettiği mutabakat kapsamındaki ulaşım koridoru bu riskleri azaltmıştı.
Fiyatlar fırladı
Rusya‘nın, Odesa başta olmak üzere limanlarıyla Tuna Irmağı’ndaki sevkiyat tesislerine yönelik hücumları, buğday ile mısır fiyatlarında artışa yol açtı. Daha da artması bekleniyor ayrıyeten. Rusya’nın Ukrayna’nın hem tahıl ihracatını hem de memleketler arası pazarlara erişimini engellemesi hem Rus çiftçiler hem de Rus devleti için fayda sağlayacak.
Rusya ile Ukrayna’nın tekrar müzakere masasına dönme mümkünlüğü iki ülkenin de karşılıklı taarruzları sonucu pek mümkün görünmüyor. Ukrayna kıskacı yarmak için Romanya sonundaki Tuna Kanalı üzerinden yapılan nakliyatla kara nakliyatının artırılmasını sağlamak zorunda. Ya da NATO ülkeleri, Ukrayna’ya , Karadeniz kıyısındaki kentlerini, tahıl eserlerini, liman altyapısını savunmasına yardımcı olacak hava savunma sistemleri tedarikini arttıracak. Bu da krizi güzelce içinden çıkılmaz hale getirir kuşkusuz.
Küresel açlık kapıda
Rusya’nın bu kararı, şayet en kısa vakitte mutabakat sağlanmazsa global bir açlık yaşanmasına yol açabilir. Zira Ukrayna dünyanın en büyük buğday, mısır ihracatçısı ülkelerden biri. 2022’de toplam ihracatı yaklaşık 50 milyon tona ulaşmıştı. Ukrayna’nın ihracat kaybı dünya besin arzına, pazarlarına ziyan verecek haliyle. Tahıl ihracatının büyük bir kısmını Çin, Afrika ile Güney Asya’ya yapan Ukrayna’nın 2023 yılında milyonlarca tonluk arz kaybı, global güneyin büyük bir kısmında hem açlık riskini hem de fiyat artışı mümkünlüğünü arttıracak. Yani Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri António Guterres, Rusya’nın muahededen çekilmesini “her yerde muhtaçlık sahibi insanlara darbe vuracak” yakınmasıyla kıymetlendirmekte haklı elbette. Lakin bu sonuçta, Rusya’nın mutabakat teşebbüslerini aykırı yüz ederek aslında başında bulunduğu kurumun da katkıı büyük.
Rusya’nın Afrika açılımı
Burada Rusya’nın Afrika’ya yönelmesinden kelam etmenin tam sırası. Petersburg’da düzenlenen Rusya-Afrika doruğunda, Rusya Ukrayna’dan Afrika’ya ihraç edilen tahılın kaybını telafi edeceğini duyurmuştu. Tepe’nin açılış gününde Putin, ortalarında Mali ile Orta Afrika Cumhuriyeti’nin de bulunduğu birtakım Afrika ülkelerine 25 bin ila 50 bin ton ortasında fiyatsız tahıl tedariki kelamı vermişti. Putin’in bu teşebbüsünün ya da vaadinin Afrika’da pozisyonunu nasıl sağlamlaştırdığı Nijer’de yaşananlara bakılarak anlaşılabilir. Lakin unutmayalım, Rusya’nın bu teşebbüslerinin başarısız olmasının sonuçlarına Afrika ülkeleri de katlanmak zorunda kalabilir.
Rusya’nın tahıl mutabakatından çekilmeden evvel elindeki kozları ortaya sürdüğü görülüyor. Afrika’nın muhtemel bir tahıl krizinden etkilenmemesi için onlara tahıl tedarikinde bulunması da planlı bir tavır doğal ki. Yani Rusya mutabakattan çekildikten sonra nelerle karşılaşacağını da hesaplamış durumda.
Türkiye’nin işi zor
Dolayısıyla Recep Tayyip Erdoğan’ın ya da bir oburunun aracılığı bu sefer işe yaramayacak üzere görünüyor. Zira tahıl muahedesi karşılığında batıdan beklediklerinin hiçbirini alamamış bir Rusya var. Haklı olarak muahedeyi yenilemesinin bir manası da yok.
Rusya’nın sorumluluğu bir yana onu bu tavırları almaya iten aktörlerin de bugün yaşananlardan sorumlu olduğu unutulmamalı.
Türkiye açısındansa durum vahim; öncelikle “uzlaştırıcı“ niteliğini artık yitirmiş halde. Zira Recep Tayyip Erdoğan’ın Rusya ile yaptığı Ukrayna’nın Azov Taburu kumandanlarını savaş sonuna kadar Türkiye’de tutma kelamından cayması onu muteber bir arabulucu olmaktan uzaklaştırdı. Rusya bu bahisteki tavrını oldukça sert tabir etmişti, anımsayalım. Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin’in Türkiye ziyaretini ertelemesi de reaksiyonun bir diğer sözü natürel. Şayet gerçekleşirse Putin’in Türkiye’yi “geç“ ziyaret etmesinin iki ülke ortasındaki işbirliğinin bir daha ki büyük krize kadar sürme tavrından kaynaklandığı da çok açık.
Bakalım, Erdoğan “dostu“ Putin’i tekrar bir muahede konusunda ikna edebilecek mi?
Mısır Devlet Lideri Abdülfettah Sisi’nin ziyaret etmediği, Suriye Devlet Lideri Esad’ın müzakere isteğini geri çevirdiği Erdoğan’ın yeni bir “zafere“ gereksinimi var.
Yoksa akıl almaz artırımları konuşup duracak millet.
